George Soros ve Açık Toplum vakfının sosyal medya aleyhine açıklamaları üzerine bir yazı yazmıştım. Bu yazı liberallerle sınırlı idi, bunu tüm tarihi ve tüm tarihin düşünce düşmanlarını da kapsaması için yeni bir yazı yazmak istedim. Özgürlük düşmanları, fikir düşmanlarıdır aynı zamanda. Fikirlerin de yayılmasına karşıdırlar.
Bu en başta okuma-yazma ile başlamış, okuma yazma bilgisi uzun süre üst sınıflara ait bir ayrıcalık olmuştur. Sokrates'in yazı düşmanlığı da aslında demokrasi düşmanlığıdır. Karl Popper başta olmak üzere pek çok yazar, Platon'u eleştirirken, onun demokrasi aleyhine sözlerini, Sorates'e ihanet olarak görür. Oysa diğer Sokratesçi okullar (Kinikler,Elis-Eteria, Megara,Kirene) da çok demokrat sayılmazlardı. Hadi Platon, hemen her diyaloğunda konuşturduğu hocasına ihanet etti, hepsi de mi haindi? Sokrates, Platon ve Sokratesçi okulların filozoflarının hemen hepsi de demokrasi aleyhtarıydı. Platon'un öğrencisi Aristo ise, doğru yönetim yoktur, doğru yöneticiler vardır demişti. Sokrates, Atina ile Sparta arasındaki Pelepones savaşlarını ve Atina'nın yenilgisinin yaşamıştı. Yargılanması da, Spartalıların ve onların atadığı, halkın otuz tiranlar dediği aristokratların kovulmasından sonra olmuştu. Ona karşı nefretin bir sebebi de aristokrasi yanlısı ve demokrasi düşmanı olması olabilir. Platon, Atinalıların Maraton savaşı ile İran (Pers-Fars) ordusunu yenip, tüm Trakya ve Ege kıyılarının kurtarmasını yaşadı. Doksan yaşını gören biri olarak yaşamının ilerleyen yıllarında demokrasiyi halen çok sevemese de, deomkrasi aleyhine konuşmaktan kaçındı. Makedonya prensi İskender'e lalalık da yapmış olan ve onun fetihlerini gören Aristo'da iyi yönetim yoktur, iyi yöneticiler vardır dedi.
Eski Yunan, okuma-yazma bilenlerin ilk defa toplum içerisinden önemli bir çoğunluk olduğu dönemdi.Tiyatronun yaygınlığı da yazılı kültürün yayılmasını sağlıyordu. Yazı, Yunan medeniyetinden iki bin beş yüz- üç bin yıl kadar önce Sümer ülkesinde bulunmuştu. Sonra Mısırlılar kendi yazılarını geliştirdiler. Yazı ilk başlarda tüccarların haberleşme ve hesap yapma vasıtasıydı. Bazı eski Mısır kaynaklarında ilk defa yazıya karşı nefret görüldü. İnsanlar artık hiç bir şeyi ezberlemeyecek, aklında tutmayacak, kargacık-burgacık şekillere bakarak hatırlayacağını sanacak dendi. Yazı uzun süre tüccarların, katiplerin ve devlet görevlilerinin tekelinde oldu. Fenikelilerin alfabeyi icadı ile (öncesinde çivi yazısı ya da resim yazısı, hece tabanlıydı) tüm Akdeniz ve Orta doğuya yayıldı. Yunan, Latin, Arap ve pek çok alfabenin kökeni, Fenike Alfabesidir. Yunan şehir devletlerinde ise, zeytinyağı ve şarap ticaretinden dolay halk çok zenginleşmişti. Hem zengin, hem de eğitimli bu halk, başında bir krallık istemedi. Okuma-yazmanın yaygınlaşması da, hem dinlere bağlılığı azalttı, hem de krallıklar yerine demokrasi kurulmasını sağladı. O zamanki çok tanrılı dinlerinde, krallar ve aristokratların doğrudan ataların torunları olduklarına inanılırdı. Yazının yaygınlaşması, buna inancı kırdı. Eski Çinliler hemen hemen her hanedanın ilk imparatorunun annesinin güneş ışığından falan hamile kaldığına inandı. Hatta vaktiyle, seksenlerde bir kitap okumuştum. Türk kağanı iki kızını sadece tanrıya layık görüp, onunla eşleşsinler diye dağda bir kuleye kapatıyordu. Kızlar da oralarda dolaşan bir kurdu, tanrı olarak görüp, onunla ilişkiye giriyordu. O kitabı çok aradım ama bulamadım. Bir sürü kurtla ilişki hikayesi vardı.
Eski Yunan-Roma dünyasında din hep krizlerde oldu. Yunanistan'da tanrılara yeni tanrılar eklemek yasaklandı. Roma'da ise tanrılar eklemek serbestti. Ölen bir imparatorun tanrı ilan edilmesi, gelenek halini almıştı. Gene de pek çok kişi, kralların tanrı olmadığını ve pek çok kral da kendisinin tanrı olmadığını biliyordu. Sezar'a göre Jüpiter, Ra, Zeus ve Odin, aynı kişilerdi. Büyük İskender'in de babasının 2. Filip değil de, Zeus olduğu iddia ediliyordu. Anlatılanlara bakılırsa İskender çok yakın dostları ile bu iddialarla alay ediyordu. Talihe bakın ki her iki kralda sonradan tanrı ilan edildi. Tıpkı türbelere gitmek günahtır diye fetva veren bazı din adamlarının mezarlarının türbe haline gelmesi gibi.
Soy, önemli idi. Popüler kültürde Deli İbrahim diye bilinen Osmanlı padişahı 1. İbrahim ve yeğeni 2. Mahmut, sırf soy kurumasın diye öldürülmedi. İbrahim'in cinsel sorunları vardı, iktidarsızdı, bu yüzden de tedavi gördü. Yeni haneden kolay kolay ortaya çıkmaz. Soyunuz kut almış, kutlu, yüce olmalı, bu yüzden de yüce birisi olmalı. Son kutlu soy, Cengiz Han'a ait olandı. Osmanlıların kutlu soyu, Oğuz Kağan'a dayanıyordu.Fatih'in, Karamanoğullarını ve Konya ili nüfusunun tamamına yakınını ( Bu konya, bu günkü Konya ilinden de büyük bir alan. Kabaca Afyon'un doğusundan Kayseri'ye, Haymana'dan Akdeniz'e kadar bir bölge) Balkan yarımadasına sürmesinin temel sebebi buydu. (İlerleyen satırlarda matbaa yasağı için de bir şeyler diyeceğim) Karamanlıların tebaasından birileri, Oğuz Kağan soyundan olduğunu iddia edip, bir kriz anında tahta çıkmak için isyan edebilirdi. Gene de Aleviler, Şah İsmail'in soyuna biat etti. Sünni halk buna itibar etmedi. Sonraki krallık soylaru kutlu olmadığından hep darbe- demokrasi- diktatörlük tehlikesi altında oldu.
Yazının yaygınlığı, soy takibini de mümkün hale getiriyordu. Yazı olmadan toplumların hafızası boş oluyor, herhangi biri tanrı soyundan olduğunu söyleyip, tahtta hak iddia edebiliyordu. Böylece yeni asil, tanrısal kral-peygamber soyu çıkmadı ve mevcut kralların soyları tahtta kalabildi.
Yazının yaygınlaşması ile o dönemin çok tanrılı dinlerinde krizler çıktı. Bana göre tarihte Ateizmin yaygınlaştığı, daha doğrusu patlama yaptığı üç dönem vardır. İlki eski Yunan-Roma dünyası, okuma-yazma ilk defa yaygınlaşıyor. Diğeri de ihtilal öncesi aydınlanma devri Fransa'sı. Basılı kitaplar bu dönemde yaygınlaşmaya başlamış. En son olarak da internet dönemi dünya. Yazı, binlerce yıl yaygınlaşmadı. Hatta bir dönem unutuldu. Çoğu kez seçkinlere ait bir etkinlikti.
Yazı ile tek tanrılı İbrahimi dinler ortaya çıktı İbrahim peygamberde, yazının icat edildiği Uruk şehrinde doğmuştu. Yahudilik'de Mısır çıkışlıydı. Yazının yaygınlaşması ile Çin, Japonya ve Hindistan'da Taoizm,Budizm, Konfiçyüsizm gibi inançlar yayılmaya başladı. Gene de soy önemliydi. İslama göre İbrahim'den sonra tüm peygamerler, İbrahim'in soyundan gelmiştir. İsmail'in soyundan Araplar, Yakub'un soyundan Yahudiler üremiştir. Günümüzdeki ırkçılık, putperest-pagan dinlerin halklarının, peygamberlerini, krallarının, din adamlarının veya aristokratlarının tanrı soyundan gelme inancının kalıntılarıdır. Bu gün bile İslamda tarikat kurucularının soy secereleri lla ilk dört halifeye dayandırılır. Onlar da Peygamberin akrabasıdır ki, bu da Kureyş kabilesinin, Haşimi klanından olduklarını gösterir. Yahudiler için ırkçı, kimseyi içlerine almaz denir. Sonradan Yahudi olmak zor da olsa, imkansız değildir. Kafkasya ve Rusya'da hüküm süren Hazar hanlığı ve Yemen'de hüküm süren Himyar krallığı, ırk olarak Yahudi olmasalar da, sonradan Museviliği benimsemişlerdir. Bizzat Tevrat ve Yahudi tarihçilerine göre Fenikelilerin ve Hititlerin bir kısmı sonradan Yahudi olmuştu. Gene de tüm Museviler, Yahudi soy inancına bağlanırlar. Irkçılık ve kutsal-temiz soy saplantısı, aslına putperest dönemlerde, tanrıların soylarından gelme inancının kalıntılarıdır. İslamiyet ırkçı din değildir derler ama pek çok Arap'a göre Arap olmayan Müslümanlar, Mevali'dir ve görevleri Araplara hizmet etmektir. Mevalilerin görevi de Araplara hizmet etmektir. Pek çok Arap, Selçuklu-Osmanlı dönemini sırf bu yüzden zulüm olarak görür ve bu yüzden Mevali Türklerin egemenliğinde yaşamaktansa, İngiliz egemenliğini tercih etmişlerdir. Halen pek çok Arap ülkesinin bayrağını İngiliz diplomat Mark Skyes tasarlamıştır. Özgür Zereknin, bu tasarım bayraklar için:
Bir bayrak var ki şehit kanından
Bir bayrak var ki İngiliz kumaşından. demiştir.
Derken İstanbul'un fethinden 6-7 yıl sonra bir Alman kuyumcu olan Johan Gutenberg, matbaayı icat etti. Aslında bilinen ilk baskı kitap, 8. yüz yılda Japonya'da basıldı. Türkler, Uygurların, Çinlilerde kendilerinin çok daha önce matbaayı icat ettiğini söylerler. Kalıplarla yazmanın matbaa olması, Gutenberg sayesindedir.
Yazı da, ilk başlangıcında bu günkü yazıdan farklıydı. İlk önce Sümer tüccarlarının mal ve fiyat üzerine not tutmaları ile başlandı. Sonraları muhtemelen bazı çalışanların boyaları silmeleri üzerine pişmiş toprak tabletler haline getirildi. Bu yüzden Mısırlıların kağıdı, Fenikelilerin alfabeyi bulmasına rağmen, Büyük İskender'in fethine kadar Orta Doğu'da yazı genelde taş tabletler üzerinde kullanıldı. Sonraları da kağıt tomarları ya da zarfların üzerine balmumu mühürler basıldı.
Neyse, biz matbaa konusuna dönelim. Basım teknolojileri, Gutenberg ile matbaa, yani seri kitap basma makineleri haline geldi. Yoksa Uygurların teknolojileri bu gün halen kumaş ve duvar kağıdı üretiminde kullanılmakta. Hatta Beypazarı'nda geleneksel kumaşlara, halen böyle desen veriliyor. Bu kalıplar genelde ıhlamur ağacından yapıldığı için bu tip baskıya, ıhlamur baskısı deniliyor.
Matbaada daha o ilkel hali ile bile pek çok şeyi değiştirdi. Matbaayı, incili ve diğer dini kitapları yaymak için Katolik kilisesi destekledi. O zamanlar bile Kuzey Avrupa'nın pek çok yeri halen Hristiyan değildi. Töton tarikatı, Baltık kıyılarındaki pagan-putperest topluluklara karşı savaşıyordu. Sonuçlarını bilseydi, muhtemelen Katolik kilisesi de matbaaya karşı çıkardı. Fatih Sultan Mehmet'in matbaayı yasaklamasının sebebini hattatlar loncası olduğuna inanmayın. Hurufileri cami avlusunda diri diri yaktıran (profesör Emre Kongar'ın anlatımı) Fatih, yeni fikirlerin matbaa ile daha hızlı yayılacağının bilincindeydi. Osmanlı saltanatının altı yüz yıl saltanatta kalması (Devletin ayakta kalması değil. Yoksa Osmanlı matbaa ve diğer teknik yenilikleri alabilseydi, saltanat olarak değil de, Türk devleti olarak çok yaşardı ) biraz da matbaa yasağı sayesinde oldu. Alevilik, Şiilik ve başka dini-siyasi akımlar yayılamadı. Osmanlı o yıllarda Müslüman tebaa isyanlarından korkuyordu. Hristiyan tebaa isyanlarının tahtı devirme ihtimali olmadığını düşünüyordu. Hristiyan tebaa'nın matbaayı kullanması, hem daha okur yazar olmasını hem de milliyetçiliğin Balkanlarda yayılmasını sağladı.
Matbaa, ilk etkisini icat edildiği Almanya'da, yeni bir mezhebin oluşmasına yardım ederek gösterdi. Protestanlığın ilk yıllarında Lutler ile Papalık arasında broşür savaşları oldu. Ardından da Luther ardı ardına kitaplar yazıp, yayımladı. Müslüman ülkelerde ise yeni dini akımlar çıksa da Protestanlık gibi büyük reform hareketleri olmadı. Yeni mezhepsel akımlar küçük ve kendi çapında kaldı.
Kuran'ın ilk inen ayeti okudur fakat din adamları Müslümanların okumasını, hele de Kuran başta olmak üzere dini kitapları okumasını pek istemezler. Onların hep bir Nişaburlu kocakarılar tipi bir iman özlemi vardır. Cüneyd-i Bağdadi'nin onca ilme rağmen imanına kavuşamadığı Nişaburlu kadınlardan bahsetmeyen tasavvufçu yok gibidir. Cahil insanın ferasetine güvenmek ve okuma oranı artınca çıldırmak, İslamın çok eski tarihinde de vardı. bağdadinin bu hayranlığı, Nişaburlu kocakarıların Allah'a değil, bir din adamı olarak kendisine olan inancıydı. Belki kendisi bile, kendisine bu kadar inanmıyordu.
Pek çok tarikatta ve medresede, Kuran başta olmak üzere din kitapları okunmaz, dinlenir. Bir hocanız size kitabı satır satır okumakla kalmaz, o satırda (aslında) ne denilmek istendiğini size söyler. Sonra bazı alimler, bu aslında denilmek istenileni, yani dipnot-atıf kısımlarını ŞERH diye kitaba ekler. Böylece kitap her nesilde yeni şerhlerle kalınlaşıp, aslından uzaklaşır. Ünibersite de bir hocamız, ilahiyatta lisans yaparken, Ebu Hanife'ye ait bir kitabı görmüş. Orjinali on sayfa olan kitap, dediğine göre şerhlerle bin sayfaya ulaşmış. Zaten günümüzdeki pek çok dini kitap, kasten okunulmayacak şekilde ağdalı ve bozuk imlalı olarak yazılır. Pek çoğu, özellikle Nurcular, Kuran'ı okumaz, Said-i Nursi'nin risaleleri üzerinden okur. Son bir yıldan fazladır da pek çoğu, Kuran'ın Türkçe çevirisini okumayı müritlerine yasaklamıştır.
Basın geliştikçe, sansürlenmeye çalışıldı. İktidar sahipleri, muhaliflerin baskı makinelerine ulaşmasını engellemek ve sansürlemek için uğraştılar. Sonra kendi matbaalarının en güçlü ve etkin olması içi uğraştılar. Napolyon bile, basını kontrol edemezsem, altı aydan fazla iktidarda kalamam demiştir. Kenan Evren, muhaliflerin, özellikle de DİSK'in devasa matbaalara sahip olmasına sinirlenmiş, mitinglerinde de dile getirmiştir. Büyük medya sahibi olmak önemlidir. Yurttaş Kane filmi de böyle bir medya patronu hikayesidir. (İlham kaynağı William Randlop Hearst adlı, modern zamanların ilk medya devi patronudur. Hatta adı Jack London'un Demir Ökçe romanında da geçer.) Gene de medyayı kontrol etmenin en iyi yolu. Vehbi Koç gibi ilan veren olmaktır.
Büyük medya sahipleri, küçükleri sindirmek ve yok etmek isterler. Doksanlarda metal-rock müzik yaygınlaşmaya başlamıştı. Öyle ahım şahım bir politik tavrı yoktu, gene de hayata isyan içeriyordu. Bu müzik türü İstanbul Akmar pasajı merkezli bir dergicilik kültürü de başlatmıştı. Fanzin denen ve genelde fotokopi makinesi eseri bir basın türüydü bu. Önce uzun saçlı birilerini çıkarıp, uyuşturucuyu rakır camiaya bağladı. Bugün rakır camia yok ama uyuşturucu tüketimi o yılların on katından fazla. Sonra Şehriban Coşkunfırat cinayeti oldu. Olay tüm Rock-Metal müzik ve fanzin edebiyatına yüklendi. Akmar pasajına polis baskını üzerine bir de medya linci eklendi. Medyanın o öfkesinin sebebi, fanzin dergiciliğini geleceğiydi. Linç edilmeseydi önemli bir muhalefet kaynağı olabilirdi bu dergicilik. Hele ki Gezi zamanı direnişe çok şey katabilirlerdi.
Matbaa, daha çıkmadan sansüre uğramış, Osmanlı devleti belli dönemlerde Yunus Erme ve Mevlana olmak üzere pek çok yazarın eserini yasaklamıştır. Bu yasaklar pek tutmamış, özellikle Abdülhamit devrinde yurt dışında basılan gazete ve dergiler, kapütülasyonlar sayesinde ayrıcalıklı olan yabancı postanelerden (Fransız, İngiliz vs) ülkeye sokulmuştur. Şener Şen'in Değirmen filminde çoğu seyircinin tam anlamadığı bir espri vardır. İki Osmanlı bürokratı konuşmaktadır. Birisi sorunları anlatmakta, öteki de matbuat (basın) yasağı koyun deyip, durmaktadır. Sonra sıra deprem haberine gelir. Ona da matbuat yasağı koyun, her şeyi de ben mi diyeceğim ya, der. Sonra haberin çoktan gazetede çıktığını öğrenince, eyvah der.
Basının karşısına yeni bir tehdit olarak önce radyo, sonra da televizyon çıkar. Her ikisi de masraf istediğinden, iktidarların ve büyük sermaye sahiplerinin elinde birer silah olurlar. Rusya'da Bolşevikler, Alman yardımı ile kurdukları matbaa ile propaganda yapmışlardı. O zamanlar radyo ve televizyon olsaydı, işleri daha zor olacaktı. Radyo halen, Afrika'nın pek çok yerindeki tek ve en yaygın kitle iletişim aracıdır. Seksenli yıllarda radyo merkezini ele geçiren, darbe yapmış oluyordu. 27 Mayısı yetersiz bulan Talat Aydemir'in 2. darbe girişiminde Ankara Radyoevi bir kaç defa el değiştirir. En nihayetinde Radyoevinin elektiriği kesilip, iktidar yanlısı bir askeri üsten yayın yapılır. Yayın kesilince, Aydemir'e destek de kesilir. Hearst, Ted Turner, Murdock gibi medya devleri, onlarca, hatta yüzlerce gazete, dergi, radyo ve televizyon kanalı sahibi oldu. Bu dev medya patronları ve arkasındaki Soros gibi kapitalistler, bol bol özgür medyadan bahsettiler. Özgür medyanın demokrasi için ihtiyaç olduğunu söylediler. En radikal tv ya da radyo kanallarından korkmuyorlardı. çünkü seyircinin izlemek istediği, maliyeti pahallı yapımlar, dünyanın her yerinden anında haberler, ünlü yıldızlar, sadece bu dev medya organlarındaydı. Sistemi tehdit eden görüşler, biraz canlanınca, metal müzikçiler gibi, tüm güçleri ile saldırıp, yok ediyorlardı. Arka arkaya suçlamalarla, en çok sevdiklerinin bile gözlerinden düşürüyorlardı.
Bu dönemde Türkiye'de tarikatların derdi, müritlerinin televizyon izlememesiydi. Yetmişli yıllardan, doksanlı yılların ortalarına kadar televizyon izlemen,n günah olduğunu, televizyon giren eve melek girmeyeceğini söyleyip durdular. Dediklerine göre televizyon, aynı zamanda zihin sağlığına da zararlıydı. O zamanlar en başta tek kanallı televizyon vardı. Bale, klasik müzik, buz pateni gibi onların istemediği şeyleri, evrim gibi müritlerinin öğrenmesini istemediği gerçekleri anlatıyordu televizyon.
Televizyon ve radyo öylesine etkiliydi ki, 12 eylül cuntası anayasasına, bu iletişim sistemlerini sadece devletin kuracağını yazmıştı. Kaldı ki o zamanlar karasal vericileri tüm yurda yaymak, devlet ya da dev şirketlerin işiydi. TRT'nin tek kanal tekeli ise tehlikedeydi. Daha seksenli yılların başında, Doğu Berlin'de ki TKP'ye ait, uzun dalga da yayın yapan 2 radyo kanalı devlet için problem olmuştu. Türkçe yayın yapan yabancı TV kanalı olmamasına rağmen, pek çok kişi uydu alıcısı almaya başlamıştı. Dönemin başbakanı Turgut Özal, geleceği görmekte zorlanmıyordu. Zorlandığı Kenan Evren ve o zamanlar güçlü olan Milli Güvenlik kurulu ve bilumum engelleri aşmak ve yasayı çıkarmaktı.Bunun yerine, oğlununda ortak olduğu şirkete uydu kanalı kurmasıydı. Yasayı yok etmeden evvel, dayanaksız kalacaktı. Öyle de oldu. Halk, TRT'nin bol yasaklı ve sıkıcı programlarından bıkmıştı. Radyo olarak da sırf arabesk müzik dinlemek için Polis radyosu dinliyordu. Gel gelelim bu özel radyo ve televizyon kanalları işi iktidar ve egemen güçlerin işlerine gelmemeye başladı. Sadece uydu kanallarını da kullanmamaya başlamışlardı bu özel yayımcılar. Özellikle FM radyo bolluğu vardı. Gene o yıllarda bolca solcu ve Alevi radyosu vardı. Sonrasında önce Uzan ailesi ile, Özal ailesinin arası açıldı. Giderek daha hiddetlenen dozda iktidar eleştirileri yapıldı. Ayrıca pek çok televizyon ve radyo kanalı vardı artık.
Devlet önce kapatmayı denedi. İki büyük engelle karşılaştı. Birincisi halk özel ve özgür tv-radyo kanallarına alışmıştı. İkincisi ile şirketler bu işe büyük sermayeler yatırmıştı. Halktan çok aşırı bir tepki ile karşılık buldu. Zaten anca yerel radyoları kapata bildiler. Televizyonlar, uydu üzerinden yayın yapıyordu zaten. Bir ara sokaklar, antenine siyah kurdele bağlı otomobillerle doldu. Anlaşılan eskiye dönüş yoktu. Demek ki özel televizyon ve radyoları, Fatih gibi yasaklamak değil, Abdülhamit gibi zapturapt altına almak lazımdı.
Bunun içinde önce uzaya bir uydu göndermeliydi. Artık her evde bir uydu anteni vardı. Halen halkın büyük bir çoğunluğu pek izlemese de resmi duyurular ve haberler için TRT'ye, özellikle de 1. kanalına bağlıydı.Diğer yandan da büyük kanalların arkalarındaki dev holdingler, devletle aralarının bozulmasını istemiyordu. Bu yüzden uzaya Göktürk uydusu gönderildi, RTÜK kuruldu falan-filan.
Bütün bunlar olurken, kitle iletişim alanında başka gelişmeler de oldu. Cemalettin Kaplan olayında anlattığım gibi videolar, ondan önce de kasetler, bir kitle iletişim aracı oldu. Süleymancılık denen grubun kurucusu Süleyman Hilmi Tunahan'ın, Kuran öğrenme elifba kitabı hariç, yayımlanmış kitabı yoktur. Onun konuşmalarının yayımlandığı kasetler, daha doğrusu ses kayıtları, halen cemaatin içinde en önemli bilgi kaynağıdır. Ülkü ocakları ve Halk Evleri uzun süre video kasetlerle kitlelere yayın yaptı. Humeyni'nin kitle iletişim aracı ise büyük ölçüde telefondu. İran telefon şirketi ya da teşkilatı Humeyni yandaşlarıyla doluydu. Cuma vaazları binlerce camiye, önce Irak'ın Necef kentinden, sonra da Fransa Paris'ten, aynı anda binlerce camiye ulaşıyordu.
Televizyon dünyasında da RTÜK'ün elini güçlendiren gelişmeler oldu. Uydu kanalları kablolu ya da paralı-şifreli hatlara taşındı. Bir bulaşıkçının bile otomobil sahibi olduğu refah ülkelerinde önce spor karşılaşmaları, sonra da bazı diziler paralı hatlara taşındı. Öyle olunca insanlar yabancı kanalları izlemez, 2. çanak antenleri söker oldu. Sadece Roj tv (ve türevleri) için PKK sempatizanları 2. çanağı taktı. Roj'u engelleyemeyen devlet, önce Kürtçe kaset ve albümleri, sonra da TV yayınını serbest bırakmakla çözümü buldu. Bu kanal, muhtemelen başka adla gene var ama eskisi kadar izlenmiyor. Kaliteli programlar varken, sıkıcı örgüt propagandası neden izlensin ki!
İnternet de bu süreçte yavaş yavaş gelişiyordu. İlk başlangıçta çok yavaş ve ev telefonu hattına bağlıydı. İnternet, Türkiye'ye cep telefonları ile gelse de, ikisinin birleşmesi 2008-2010 gibi anca oldu. Öte yandan ilk internet hizmetleri de yavaş ve pahalıydı. İlk olarak 1995-96 gibi internetle tanıştıysak da, ADSL 1999 gibi geldi. Gerçek anlamda yayılması ise 2002 sonrasındadır. ADSL'nin ilk toplumsal etkisi kaset ve cd satışlarını düşürmesi oldu. MP3 denen ve sesin daha az yer kaplamasını sağlayan teknoloji de işin tuzu-biberi oldu. Herkes internetten müzik indiriyordu. İlk yıllarda internet çok da fazla siyasi propaganda için kullanılmıyordu. MIRC denen sohbet programı yaygındı. İnternete giren genelde burada vaktini geçirirdi. İnternetten propagandayı keşfedenler, o zamanlar cemaat, şimdilerde fetö denen oluşum oldu. Sohbet odalarında, Fettullahçı değilim AMA, Fettullah Gülen'i sevmem AMA diye başlayan cümleler kurarlardı. Ciddi ciddi Fettullah aleyhine cümleler kurduğunuzda da sizi engellediler. İlk defa sırf propaganda için İnternet sitesi kuranlar da onlar oldu.
MSN'nin çıkması, MIRC'in, Facebook'da MSN'nin sonu oldu. Facebook çıkana kadar internet geniş bir propaganda ağı olarak görülmedi. İnternetin propaganda gücü, gezi olaylarına kadar anlaşılmadı. Daha doğrusu AKP hükumeti anlamadı. Oysa Rusya'da Putin hükumeti en baştan anlamıştı ve çoktan trol ordularını kurmuştu.
Sosyal medya geliştikçe, mevcut medya araçlarının sahiplerini dehşete düşüren bir ayrıntıyı fark etti. Eski tip medya araçlarında, büyükler propaganda anlamında gerçek bir güç olabiliyordu. Sen taş baskı ile yüz tane broşür basana kadar, dev makineler yüz binlerce, hatta milyonlarca kitap basa biliyordu. TV yayını için, karada devletin frekans tahsisine muhtaç oluyordunuz. Uyduda frekans kiraları düşüyordu, gökyüzü uydularla doluydu. Bu sefer de kitlenin çanak antenini o uyduya göre ayarlaması sorun oluyordu. Oysa internette hiç de böyle masrafların gereği yoktu. Kameraya kafa atmalı videolar çeken Enes Batur, pek çok tv kanalından çok izleniyordu. Twitter'da bir # tabelası tüm İstanbul'u gezi parkına dökebiliyordu. Gene de egemenler, interneti ve sosyal medyayı terbiye edecekleri umdular. Sonuçta eski sosyal medya kanalları, özellikle televizyon halen etkindi. Mevcut Facebook, Twitter, İnstagram, Youtube gibi kilit sosyal medya kurumları Amerikan şirketlerinin elindeydi.
Sonra bazı şeyler kafalarına dank etmeye başladı. Özellikle Rus sosyal medya- paylaşım siteleri, bu konudaki Amerikan tekelini kırıyordu. Sosyal medyada hesap açmak kolay, basit ve beş dakikalık işti. Programlama ile engelleme çok faydalı olmuyordunuz, olsanız da Rus siteleri veya başka türlü siteler işi içine girebilirdi. Geleneksel medya giderek sıkıcı hale geliyordu. Üstelik bu yeni medyayı reklamlarla, ilanlarla terbiye de edemiyordunuz. Dijital ajanslar reklamları, reytingine göre otomatik dağıtıyordu. İlan ya da reklam almasa da zaten masrafı fazla olmadığından, bir şekilde kar ediyor ya da yayımcıları ek iş olarak bu işi yapabiliyordu. Dava edip, kapatsanız da, anında yeniden açılıp, taraftarlarına ulaşabiliyordu.
Öte yandan medya egemenleri halkı propaganda ile gütme kuvvetlerini kaybetmeye başladıklarını hissettiler. Mesela en basitinden, hiç bir kızıl derili, bir beyazın kafa derisini yüzmemiştir. Hollywood filmleri sürekli bize bunu öğretmiştir. Oysa gerçekte beyaz adamlar, kızıl derililerin kafa derilerini yüzmüştür. 12 Eylül öncesi denen, 1971-1980 öncesi olayları, sağın, sola saldırısı olmasından çıkarıp, önce sağ-sol kavgası, sonra solun devlete isyanı gibi görülmesinin sebebi medyadır. Özelleştirme denen garabeti övmeselerdi, bunun mantıksızlığını anlayabilir miydik?
Joshep Goebbels'in meşhur ilkelerini hatırlayalım. Büyük yalan söyle, vazgeçme, yüksek sesle söyle ki inansınlar. Medya olmadan bunu başaramazsın. Goebbels'de kendisine Katolik kilisesini örnek almıştır. Yazının yaygın olmadığı çağda, kitlesel propagandayı yapabilecek teşkilat sadece din adamlarında vardı. Mısır'da bile asıl güç, Amon rahiplerinin elindeydi. Firavunun tanrılığını anlatmak, onların işiydi. Başarıları anlatılmazsa, Napolyon var olamazdı. Bu yüzden basını kontrol edemezse, üç ay iktidarda kalamazdı. Medya mesupları, yeni çağın Amon rahipleriydi. Firavunu öldükten tanrı Anubis yapanlar onlardı. Yunan kökenli Plotemai sülalesini, Habeşistanlı Aksumluları ve Libyalıları bile Firavun yapmışlardı. Orta Çağda bunu din adamları ile beraber şairlerde yapıyordu. Bu yüzden sultanlar ve önemli devlet görevlileri, kendilerini öven şairlere ödemeler yapıyor, hatta maaşa bağlıyordu. Şimdi ise aynı şeyi medya araçları ile ya da medya araçlarının desteği ile yapıyorlardı.
Bence Ekim devriminin Rusya'nın dışına çok açılamamasının en büyük sebebi radyoydu. Devrim sırasında Rusya'da radyo yoktu. Bolşevikler, matbaalarında bastıkları broşür ve benzeri yayımları, beşer kişilik hücrelerden oluşan ağları sayesinde tüm Rusya'ya yayabiliyordu.Radyo 1920'li yıllarda yaygınlaştı. Sovyet Rusya kendi radyo ve televizyonlarını kursa da, eğlence eksikti. Yayım işine ses ve görüntü geldiğinde, kısmen de fotoğrafla, uzun ve sıkıcı metinleri kitlelere okuta biliyordunuz. Oysa kitle, sıkıcı maşlar ve bültenler yerine, eğlenceye yöneliyordu. Faşizm ve Kapitalizm, kitlelere bunu veriyordu. İtalya'da Faşizm'i, Almanya'da Nazizmi güçlendiren radyoydu. 1950'li yıllarda yavaş yavaş Televizyon, onun yerini aldı. Televizyon yayıldıkça ve ihtiyaç oldukça, etkisi de arttı.
Türkiye'de 12 Eylül'e giden karanlık günlerde insanlar, yakınlarının hayatta olup olmadığını anlamak için mutlaka ajansı (ana haber bülteni) takip etmeye başladı. Önce Milli Cephe hükumetleri 12 Eylül sonrasında da darbe yönetimi de darbe sonrasında bunu kullandı. Haber bültenlerinde solu suçladılar. Darbe sonrasındaki günlerde haberlerde ha bire yasa dışı SOL örgüt üyesi haberleri yapıldı. Zaten 4 ya da 5 saat süren televizyon yayınının yarım saat kadarı ana haber bülteniydi Onun da yarısı yasa dışı sol örgüt militanları yakalandı haberine ayrılır, roman ve hikayeler dahil her şey, örgütsel doküman diye tanıtılırdı. Hüseyin Aygün, Mahsur adlı kitabında 1978 yılı, yani seksen öncesi için, bir Rönesanstayız zannediyorduk ama yeni bir Orta Çağa giriyoruz diye yazmış. O orta çağın sebebi, karanlığın tüm propaganda silahları ile saldırmasıydı.
Oysa şimdi karanlığı yırtmak için yeni bir propaganda silahı var elimizde. İnternet, daha doğrusu sosyal medya. Burada artık büyük medya baronları yok. Artık medya patronunun karısı ile kavgalı diye bir şarkıcının sanat hayatı ile oynayamıyorlar. Sıra yavaş yavaş dizilere geliyor. Özellikle genç insanlar dizi izlemek için haftanın o saatini beklemek istemiyor artık. Türkiye'de televizyonların son gücü olan diziler de elinden kayıp, gidiyor.
Şu anki iktidar, özellikle BDDK (Bankacılık Denetleme ve Düzenleme) 'yı kullanarak bir havuz medyası kurdu. Halkı da bununla yönetiyor. Oysa şu an özellikle muhalif kesime ulaşamıyor, muhalifler çoğunlukla sosyal medyadan haber alıyor. Gençler de sıkıcı haber bültenlerini izlemek istemiyor. Artık Kabataş yalanı dahil, her yalana inanmıyor insanlar. Zehir denen de budur. Soros gibi kapitlalistler artık özelleştirmeleri bangır bangır övemeyecek. Artık elimizde daha fazla güç var.
Öte yandan her şey güllük gülistanlık değil. İktidar ya da çıkar sahipleri devasa trol orduları ile saldırıyor. Sosyal medya sunucuları, belli yazılımlarla sansür denemeleri yapmakta. Bir de bu sosyal medya ve internetin daha ilk yıllarındayız.İnternet 40, sosyal medya 20 yıllık olmadı henüz. Daha yolun başı ve yapılacak çok şey var.
Zaten kendi ülkesinde çok ucuza üretim yaptığından, bir de Türkiye’de montaj hattı kurmuyordu.
Amerika Birleşik Devletleri, Avrupa Birliği, Rusya gibi ekonomik devler arasında bile bir gümrük, koruma ve ticaret savaşları çoktan beridir başlamıştı.
