ÇALIKUŞU'NU FEMİNİSTÇE OKUMAK

 Reşat Nuri Güntekin'in Çalıkuşu romanı, seksenli yıllarda bir kaç defa televizyon dizisi yapıldığından ( hatta Aydan Şener,  bir kaç defa Feride rolünde oynadığı için, bir adı da Feride olmuştu), seksenli yıllarda çocuk ve genç olanların iyi bildiği bir romandır. Öte yandan Atatürk'ün, Sakarya savaşı sırasında okuduğu ve beğendiği roman olması, onu daha da önemli yapıyor.

Bense bu romanın feminist yanını ele alacağım. Romanın bu yönünün görülmemesinin iki ana sebebi var. Birincisi roman kamuoyuna idealist öğretmen romanı ile sunulup, öyle tanıtıldı. İkincisi de Güntekin ve Milli Edebiyatçıların, edebiyatı bir eğitim aracı olarak görüp, sınıfta öğretmenin küfürlü ve argo konuşmaması gereğine inancı, roman ve hikayelerine de yansıtmalarıdır. 

Aslında bu tavır, Osmanlı yazı kültürünün  kökeninde, yazıda hele de yazılı edebiyatta argo ve küfrü kullanmama alışkanlığı vardır. Şair Eşref,  Neyzen Tevfik gibi Melami şairleri saymazsak, yazılı kültüre argoyu getirenler, Köy Enstitülü yazarlardır. ( Mahmut Makal, Fakir Baykurt, Talip Apaydın, Yusuf Ziya Bahadınlı, Mehmet Başaran, Dursun Akçam, Ümit Kaftancıoğlu, Ali Yüce, Adnan Binyazar, Samir Gürel, Osman Bolulu, Osman Şahin, Hasan Kıyafet vs ) Yaşar Kemal'in de dediği gibi küfür ve argo köyde günlük konuşmadır ve şehirliler gibi kadınların yanında ya da çocukların yanına küfürlü konuşmama gibi hassasiyetler, kırsalda pek az vardır ya da vardı. Radyo, televizyon ve internet gibi kitle iletişim araçları, şehir-köy kültürü farkını azalttı.

Diğer yandan ülkemizin eskisine göre çok daha az erkek egemen olması da, romanın asıl içeriğinin anlaşılmasını zorlaştıran başka bir unsur. 

Hikayede bolca spolier vereceğim. Yayımlanalı yüz yılı geçmiş, defalarca film ve dizi yapılmış bir roman için böyle şeyler normal olmalı.

Olayı en başından değil de, Feride'nin Kamuran'ı ve İstanbul'u terk etmeye karar verme anından başlayarak inceleyelim romanı. Feride nişanlısını sadece kaçamak yaptığı için terk etmez. Kamuran genel anlamda zamparadır ve evlenince de durum değişmeyecektir. Kendisi erkek egemenliğin tüm haklarını kullanacak, evliliği boyunca da keyfine bakacaktır. Hatta Feride ile flört ya da ona benzer bir durumdan sonra evlenmesini de, ona bir silah olarak kullanıp, onu suçlayarak zeytinyağı gibi su üstüne çıkacaktır. Belki de otel bulamadığı zaman, o kadınları eve getirecektir.

Sonra birden bire diplomasını görür ve onu çözüm yolunu kendince bulur, bir kız okuluna öğretmen olacaktır. Artık İstanbul'da duramaz. Çünkü o zamanları İstanbul'u hem çok büyük değildir, hem de bürokrasiyi oluşturan aileler birbirlerini tanıyordur.

Sonuçta Bursa ile Feride'nin Anadolu macerası başlar. Daha ilk adımda, il merkezinde bir okula tayini çıkmışken kumpasa uğrar ve bir köye gitmek zorunda kalır. Köyde ise Anadolu softalığının zorbalığını görür. Pek çok şey yaşar ve bu arada fuhşa zorlanan bir kadının, kız çocuğunu evlat edinir.

Anadolu'da yalnız yaşayan bir kadına bakış açısını görürüz roman boyunca. Kadınlar hep baskı altındadır oysa erkekler rahattır. Evli bile olsalar, umarsızca ona kur yapar, teklif götürürler. Bizzat karısını haberci yapıp, kuma yapmak isterler. Ret edilince kadın bile şaşırır, o kadar altın takıya rağmen, kumalığı ret ettiği için. İlden ile dolaşır, hatta bu arada İstanbul'dan bir arkadaşı ile karşılaşıp, onunla Fransızca konuştuğu için, il merkezindeki kız lisesine Fransızca öğretmeni olur. Oradan oraya sürüklenir. 

Bir yerde il eğitim müdürü, ona makyajını yıkamasını söyler, oysa makyajsızdır. Makyajlı zannedilmesinin nedeni, yüzünün genç ve parlak olmadı değil, yalnız bir kadın olmasıdır. Bir başka yerde ona gülbeşeker adını takarlar. Bu adı almasının sebebi de, güzel olmasından çok, yalnız bir kadın olarak hedefte olmasıdır. O okula atanınca, kızını bizzat almaya gelen baba, abi, dayı vesaire çoğalır.

En sonunda bu erkek egemenliğin tuzaklarından birine düşmekten son anda kurtulur., evlatlığı onun da annesi gibi olmasından korkmaktadır. Gene de adı çıkmıştır ve bu durumdan, babası, hatta dedesi yaşta biri ile evlenerek kurtulur. Romanın bu bölümü, Türk toplumunun ahlakının iki yüzlülüğünü, erkeğin elinin kınası, kadının yüzünün karası durumunu çok iyi anlatır.

Kitabın bundan sonrası Güntekin'in kitabı genç kızlara okutma çabası ile zoraki bir mutlu sondur. Ferdide, evlendiği erkek ile cinsel ilişkiye girmez zira dönemin erkekleri, hele de beyzadeleri, bakire olmayan kızla evlenmez. Güntekin gene bu amaçla acımasızca evlatlık kızı da verem (ya da öyle bir ateşli hastalık) sebebi ile öldürüp, onlarca yıl sonra Feride ve Kamuran'ı evlendirir. Güntekin de bilir ki kızlar mutlu son sever ve kitabın hedefinde kızlar vardır. Romanı toplumsal gerçekçi bir yazar yazsaydı muhtemelen Feride, Kamuran'ı acımasızca ret edecekti.

Son olarak diyeceğim o ki, Çalıkuşu, her nesle okutulması gereken bir kitap.

KÜÇÜK BURJUVA YATIRIMCILAR İÇİN GEREKLİ SINIF BİLGİSİ

 

Yıllar önce, ilk çalıştığım okula, il milli eğitim müdürlüğünden bir şube müdürü gelmişti. O zamanlar öğretmen odalarında televizyonlar olur, öğretmenler de NTV'de altyazılardan borsadaki hisse senetlerinin değerlerini takip ederdi. Küçük okulumuzun yedi (7) öğretmeninden ikisi de borsa ile ilgileniyordu. Normalde televizyon hep açıkken, kırk  yılda bir bir amirimiz gelmiş diye televizyonu kapatmıştık. Şube müdürü de, hayret, televizyon kapalı. Genelde hep açık oluyor, öğretmenler de NTV'den borsayı takip ediyorlar, demişti. Yıllar içinde borsa ile ilgilenen pek çok arkadaşım oldu. Hiç biride ciddi para kazanmadı, kazandılarsa da, ani bir çöküşle kaybettiler.

Şimdilerde de bitcoin var ve ben buna da güvenmiyorum. Geleceğin parası diyorlar. Birincisi hangi geleceğin. Ben yirmi beş, hatta  otuz sene önce sosyoloji geleceğin mesleğiydi, yaşa takılmasaydım, emekli olacak konuma geldim, halen geleceğin mesleği. Değerli metallerin yerini kağıt paranın alması neredeyse yedi yüz yıl aldı. İlk kağıt paralar ve arkasındaki bankerler, sık sık batıp, arkalarında sayısız mağdur bıraktılar.

Doksanlar ve iki binli yıllar boyunca borsaya para yatırmış arkadaşlarımın çok bilmiş tavırlarını dinlerdim. Bilanço okumaktan, düşerken satıp, daha düşükken alıp, düşüşte kazanmaya kadar bir sürü akıl sattılar bana. Şimdiki coinciler'de benzer akıllar satıyorlar. Dün bankamatikten para çekerken, benzer muhabbeti, bankanın güvenlik görevlileri yapıyordu. 

Bana bitcoin ya da benzer yatırımlara geç kalma diyorlar ama benim için çok geç. Banka güvenlik görevlilerinden sonra gireceksem, iyice yaygınlaşana kadar girmeyeyim diye düşünüyorum.

Bu coin piyasındaki işler, doksanlar ve iki binler boyunca borsada olanlara benziyor. O yıllarda ara ara borsa aracı şirketleri batar, borsa çakılır, yatırımcılar el ele, el başa kalırdı. Şimdilerde de coinler ara ara çöküyor, coin borsaları ara ara çöküyor. 20046 gibiydi yanılmıyorsam, o zamanlar 6-7 tane borsa dergisi vardı. Pek çok gazetenin de borsa köşesi vardı. Bunların bazı borsa vurguncuları için yatırımcıları yönlendirdiği ortaya çıkmıştı. Şimdiki yorumculardan da böyle bir skandal bekliyorum.,

Hem geçmişteki borsacı arkadaşlarımın, hem de şimdiki coinci arkadaşlarımın borsa bilgisinden hepsinin de iktisat bilgisinin tam olduğundan şüphelenmiyorum. Onlarda eksik olan sınıf bilgisidir.

Biz küçük burjuvayız ve burjuva bizim ne olduğumuzu ister, ne öldüğümüzü. Önce bu küçük burjuvalık nedir açıklayayım.

Küçük burjuva, proletarya olmanın kıyısındaki kısmen müreffeh  zümredir.. Karnı doyar, ihtiyaçlarını karşılar, az da olsa birikim yapar, hatta biraz lüks bile yaşar. Gelişmemiş ülkelerde sınıf; büyük ölçüde beyaz yakalılardan (mühendis, subay, astsubay, polis ve benzeri devlet memurlarından, mühendisler, teknikerler, teknisyenler vesaire),  küçük esnaf ve küçük tüccardan ve kısmen de kalifiye işçilerden oluşur. Gelişmiş ülkelerde proletarya genelde göçmenler ve mültecilerden oluşur, işçi sınıfı da büyük ölçüde küçük burjuvalaşmıştır. 

Küçük burjuvanın da kendi içinde sınıflaşması vardır. Örneğin öğretmenden başlayarak, okul müdürü, yönetim kademesi ve il milli eğitim müdürüne kadar küçük burjuvadır. Mahalle bakkalından, yerel market zinciri sahibine ya da emlakçıdan, sıva işleri yapan taşerondan, yılda bir kaç apartman yapıp, satan inşaatçıya kadar geniş bir alt kademe küçük burjuvalar vardır. Yani tüm küçük burjuvalar birbirinin dengi değildir. 

Hepsinin de ortak noktası, büyüklükten çok, bu refahın kırılganlığıdır. Onu proler yapmaya sektördeki ufak bir kriz, şirketin küçülmeye girmesi, mahalleye zincir marketin yeni bir şubesinin açılması, döviz kurundaki yükseliş, kanun hükmünde kararname, müteahhit karnesini yada avukatlık lisansını kaybetmesi falan yeterlidir.

Bu yüzden küçük burjuva, yatırımını dikkatli yapmalı, yatırım adı altında kumar oynamamalıdır. Fakat gelişmemiş toplumlarda (örneğin Türkiye), parasını arttırmak adına kumar oynar. Dolandırıcılar, vurguncular, kumarbazlar bu yüzden küçük burjuvanın parasını sever. Nasıl ki puanlı koşu bülteni ile altılı ganyan yakalanmazsa, yorumcular dinlenerek de borsa yada coinlerden büyük para kazanılmaz. Ben borsada çok para kazananı tanımadım (elbette duydum ama duyumlar güvenilmezdir). Benzer şekilde borsaya para yatıran kadını da ne tanıdım ne de gördüm. Kadınlar daima sağlamcıdır. Çalıştığım okulda öğretmenlerin dörtte üçü kadın, hiç biri bitcoin muhabbeti yapmıyor.

Sonuçta küçük burjuva, büyük yatırımcılara, yani gerçek burjuvalara ve onlara da kanmamalıdır. Burjuva medyası bize yıllarca özelleştirmeleri övdü ve özelleştirmeler sonucu üretimin artacağını, fiyatların ucuzlayacağını söyledi. O kadar özelleştirmeden sonra, özelleşen fabrikaların çoğu kapandı, elektrikte kayıp-kaçak payı bile kalkmadı. Biraz da geçmişten ders alın.

 

KAPTI-KAÇTI OKULLARA DİKKAT

 

Kaptıkaçtı artık unutulmuş bir kelime ama ben bu durum için en uygun olarak bunu buldum. Aslında korsan taksileri, dolmuşlara, minibüs-otobüs arası büyüklükte toplu taşıma araçlarına verilen ad.  Eskiden üzerinde şehir içi-dışı taşımacılık yapılır yazan, Anadol marka kamyonetler vardı. Bunlar aslında Anadol marka otomobiller olup, arka tarafın kesilerek kasa haline getirilen,  dingile de şoförlerin makas dediği amortisörler takılan araçlardı.

Kaptıkaçtının başka bir anlamı da açıldıktan kısa süre sonra piyasayı dolandırarak batan işletmelerdir. Bunlar her sektörden olmakla beraber, galericilik ve emlakçılık alanlarında  sık görülür çünkü bu sektörlerde kısa sürede çok para toplamak mümkündür. Bir ara seyahat acentelerinde de çoktu, yasal açık olan sektörlerde özellikle beliriyorlar.

Sermayesi zayıf,  tüketicilerin ani kararlarına karlı zayıf firmaların da, bazı finans kuruluşları ya da sokak tefecileri tarafından,  finansal katakulileri için bir kaptı-kaçtı kurumu olarak kullanılabilmekte.

Buna ne yazık ki, öğrencilerin geleceğini aradıkları okullar da katıldı. Bu eskiden uluslar arası olarak arada bir görünen bir şeydi. Mesela 2000 yılında er eğitim alayında, çavuş olarak askerken, 1980-1 devra kaybı denen ve celp boşluğu dediğimiz dönemde kalabalık bir grup gelmişti. Biri hariç hepsi, üniversite terkti ve bu üniversite de Açıköğretim Fakültesiydi. Bir üniversite mezunu vardı, Kuzey Kıbrıs'ta, şimdilerde olmayan bir üniversitenin mezunlarındandı. Sahte diploma skandalı yüzünden, tüm mezunların diplomaları  incelemeye  alınmış, askerlikleri de devre kaybı olarak er eğitim alaylarına verilmişti. Diploma gerçek çıkarsa, sekiz ay sonra terhis olacaktı. ( O zamanlar üniversite mezunları ya asteğmen olarak 16 ay, ya da er olarak (kısa dönem-çavuş) olarak 8 ay yapıyorlardı.) Kıbrıs'ta okumuş başka birine bunu sorduğumda, o üniversite skandalına, şimdilerde çok popüler bir mafya babasının  da adının karıştığını söyledi.

Şu günlerde ise bu iş, ülke içinde ilk ve orta öğretime, özellikle de özel liselere düşmüş durumda. Pek çok lise, öğrencilerini sokakta bırakıp, velilerin parasını da ceplerine alarak, ortadan kayboluyor. Bunlardan biri, okulu satıyor, okul başka bir ile taşınıyor, İstanbul'daki öğrenciler devamsızlıktan kalıyor. 

İşin kötüsü böyle olaylar sık görülmekle beraber, manşetten duyurulmaması,  devletin bu tir durumlar için gençlerin mağduriyetine karşı bir tedbir almıyor.

Ülkemiz özel okul çöplüğüne dönüyor.

CARANCHO FİLMİ VE TRAFİK AKBABALARI

 

2010 yılı, Arjantin yapımı Akbaba (Charancho) filmi, bana trafik sigortası akbabaları üzerine bir yazı yazmayı istememe sebep oldu.

Film, öyle aile ile izlenecek bir film değil. Çok fazla ceset görüntüsü var. Olayın ikinci kahramanı kadın, kendisine morfin iğneleri yapıp, duruyor. Filmde bolca ceset görüyoruz, bir de ağır yaralı insan. (Manken ya da makyaj olduğunu bilseniz de, bir zaman sonra sizi rahatsız ediyor.) Yemek yerken falan izlemeyin, ciddi ciddi insanda kusma isteği yaratıyor.

Film, Arjantin'de her yıl trafik kazalarında sekiz binden fazla insanın öldüğü bilgisi ile başlıyor. Ne kadar tanıdık, öyle değil mi? Sonuçta geri kalmışlık, geri kalmışlıktır ve geri kalmış ülkeler pek çok açıdan birbirine benzer. Baş karakter, ruhsatı bir kaç yıllığına elinden alınmış (belli ki yüz kızartıcı nedenlerle) bir avukat. Trafik sigortasından para alma davaları açmak için, acil servislerde av aramakla meşgul. Bütün bunları yaparken de, acilde görevli ve narkoz bağımlısı doktorla tanışıyor, ardından da olaylar gelişiyor diyelim.

Filmde benim dikkatimi çeken, bu trafik sigortası akbabalarının, sigorta şirketinden aldıkları paranın sadece yüzde on civarını müşterilerine vermesi. Dikkatimi çekti çünkü ben de böyle bir şirket sayesinde, bir miktar sigorta parası almıştım.

Şunu söyleyebilirim ki, Türkiye'nin trafik sigorta akbabaları, bu filmdeki gibi geceleri acil servislerde müşteri avına çıkmıyor. Birileri onlara adli ve polis-jandarma arşivindeki bilgileri tıkır tıkır veriyor. Babam da geçenlerde ufak bir kaza geçirdi. Hemen tanıdık bir avukat bulduk ama aradan haftalar geçtiği halde halen bu akbabalardan biri benim telefonumu buluyor.

Ben de böyle bir şirket sayesinde paramı aldım dedim ya, aldıktan sonra başka akbaba şirketleri de sık sık beni aradı. Hatta paramı almamı sağlayan şirket de ara ara yanlışlıkla aradı. Bu başkalarından biri de çok ısrar etti, neyse görüştük. Öğrendiğime göre, almam gereken paranın onda birini aldığımı, akbabalarınsa, sigorta şirketi ile uzlaştığı için tekrar dava açma hakkımın olmadığını öğrendim.

İşin doğrusu hem Arjantin'de, hem de Türkiye'de ve daha pek çok ülkede, trafik akbabaları çok.  Bunlar ne kadar parayı kazazedeler yerine, kendi cebine indirdi belirsiz. Devlet bu konuda bir çalışma yapmadığı gibi, barolar ve sigorta şirketleri de sessiz.

ÖĞRENCİ YURTLARINDA KARAMAN, ALADAĞ VE SONRASI

 

Ülkemizde gündem o kadar çok hızlı değişiyor ki,  yeni sayılacak çok ve üstelik büyük skandallar bile unutulabiliyor. Öğrencinin biri, okulun pansiyonunda bu kadar az öğrenci varken, neden iki öğretmenin nöbetçi olduğunu sordu. Bende Aladağ yangınından bahsettim, 10. sınıf öğrencisi bu olayı duymamıştı. Oysa bu olay olalı kaç yıl oldu ki? Ha, bir de Karaman vakfı yurdu olayı var.

Ben de olaydan şöyle çok kısa bahsedeyim. 2015 yılında patlayan Karaman, Ensar vakfı  skandalından bahsetmeli. Wikipedia'a göre Ensar vakfına bağlı yurtta kalan 45 (kırk beş ), 9-10  yaşlarında erkek çocuğun, 2021-2015 arasında, öğretmen Muharrem Büyüktürk tarafından taciz edildiği iddia edilmiş, bu çocuklardan onunun (10) tacize uğradığı belgelenmişti. Skandal üzerine  o dönemim Aile ve Sosyal Politikalar bakanı Sema Ramazanoğlu'nun bir kereden bir şey olmaz sözü, çok tepki çekmişti, onu da bir kenara not alalım.

Bu olayda benim şüphelendiğim durum, sadece o öğretmenin ceza alması. Biz milli eğitimde öğrenciye öf desek hemen muhakkikleri ve müfettişleri karşımızda buluyoruz. Bir kaç değil, en az on çocuğun hiç mi biri şikayet etmemiş veya şikayeti işleme konmamıştı? Vakfın geri kalan yöneticisinin hiç bir suçu yoksa, ihmali vardı.

Diğer olay ise Aladağ yurt yangınıdır. Gene Wikipedia'ya göre 29 Kasım 2016'da, Adana'nın Aladağ ilçesinde, orta öğretim çağında okuyan kız öğrencilerinin kaldığı yurtta çıkan yangında, 1'i sorumlu öğretmen ya da bakıcı, 11'i öğrenci, 12 kişi ölmüş, 22 kişi de yaralanmıştır. Tabi ki Wikipedi ya da başka kaynaklar, yaralı öğrencilerin kaç tanesinin sakat kaldığını ve bu yurdu hangi tarikatın işlettiğni yazmıyor, o da ayrı konu.

Yakın tarihlerle olan bu iki olayın, iki ciddi sonucu oldu. İlk olarak devlet, en azından çalıştığım için biliyorum, kendi yurtlarında kuralları ve denetimleri sıklaştırdı. Yurt kaç kişilik ya da o gece kaç kişi kalacak olursa olsun, en az iki belletmen öğretmen nöbetçi kalıyor. Yurtta ya da okul gezilerinde konaklamalarda öğrenci ve öğretmen aynı odada kalamıyor. Odalarda 1, 3 ve diğer sayılarda öğrenci kalabiliyor,  iki öğrencinin kalması yasak.

Bir de okul yöneticileri ve yer yer de ilçe yöneticileri, pansiyonlu okulları daha sık ziyaret eder,  hele okul yöneticileri aniden yurda gelir oldu.

Bu dediklerim, devlet yurtlarında çalıştığım için biliyorum, özel yurtlarda durum değişti mi haberim yok.

Öte yandan hem bu iki skandal, hem de 15 Temmuz'un etkisi ile tarikat yurtlarına talep o kadar düştü ki,  şimdi pek çok genç, devlet yurdu çıkmazsa, kayır donduruyor ve üniversiteye bir daha hazırlanıyor. Devlet yurtları, pansiyonları öteden beri yetersizdi ama halk, nasıl olsa cemaatlerin yurdu var diye pek dert etmiyordu. Şimdi ise pek çok kişi cemaat yurduna gitmektense, okula gitmiyor.

DİNSİZLİK TÜRLERİ 14-TARİKATLARDAN KAÇIŞ

 

Bu sitede üzerine 2 yazı yazmıştım. Bu yazıyı da onlar üzerine inşa ettiğim için linklerini vereyim:

https://onbinkitap.blogspot.com/2019/07/tarikat-nedir-1-tarikatlar-kimlerce.html

https://onbinkitap.blogspot.com/2019/07/tarikat-nedir-2-neden-tarikatlara-uye.html

Son on yıldır tarikatlardan ciddi kaçışlar var. Bunu artık çok daha net ve anlamlı olarak gözlemlemek mümkün. Önce tarikatların karlı ve vergisiz ticaret alanları olan kermesler ortadan kalktı, şimdi de pek çok genç, devlet yurdu ya da uygun kira bulamazsa, üniversiteye gitmiyor, kayıt dondurup, bir sene daha ders çalışıyor. 

Bu kaçışların nedenlerini, bir öğretmen ya da en azından Türk eğitim sistemindeki bir öğretmenin alışkanlığı ile maddeler halinde sıralayayım.

1) Tarikatların üyelerine, özellikle de genç üyelerine zorbalıkları: Tarikatlar, yapıları gereği hiyerarşik örgütlerdir. Tarikatlarda, bu hiyerarşide yükselme  için sürekli bir mücadele vardır. Yaşı ilerleyenler, artık sistemi kanıksar, yerine razı olurken,  gençlerin hedefleri vardır. Bu yüzden zorbalıklar, en fazla gençleri vurur. 

2)Tarikat içi skandallar: Tarikatlar ve benzeri kapalı toplumlarda, kol kırılır, yen içinde ka, lır ilkesi geçerlidir. Oysa günümüzde hiç bir kol, yen içinde kalmıyor. 

3) Tarikatların fazla büyümesi: Tarikatlarda birincil, yani senli-benli ilişkiler ve hiyerarşi olan kurumlardır. Tarikatların fazla büyümesi, birincil ilişkiler özelliğini kaybetmesine sebep olur. Öte yandan bir tarikat fazla büyüdüyse,  artık o  tarikat radikal gibi görünse de radikal değildir. İnsanların tarikata girme sebebi çevre edinme ve kendine fayda sağlama çabasıdır. İnsanların tarikata duygusal bağı zayıflar.

4)Tarikatların ticarileşmesi ve ikiyüzlülükleri: Bugün tarikatlar, geçmişte Mason localarının işlevlerini görüyor, zenginlerin bir araya gelip, iş bağladıkları kulüplere dönüyor. Özel hastanelerin ve özel okulların çoğu tarikatların elinde. Buna rağmen pek çoğunda türbanlı hemşire-öğretmen pek az. Hatta bu özel okullar, yazın kayıt zamanı Sözcü, Cumhuriyet, Birgün gibi gazetelere, bol Atatürk resimli çarşaf çarşaf reklamlar veriyor. Hatta eski eğitim bakanlardan biri de, böyle bir özel okulun (daha doğrusu özel okul serisinin ) sahibiydi de, pek çok kişi, ondan çok şey ummuştu. 

5)Kapitalist yaşamını fazla yaşatmaması: İnsanların güvence arayışı, tarikat tipi örgütlenmelerinin her zaman oluşmasına zemin hazırlasa da, (örneğin New Age oluşumlar) bu oluşumların ömrü genelde tarikatın kurucu liderinin yaşamı kadar oluyor. Çünkü şehir yaşamı ve iletişim imkanlarının çokluğu, insanları yeni arayışlara itiyor.

6)15 Temmuz: Kimse yeni bir tarikatın, Fetö'nün yarım kalan işini tamamlamak istemeyeceğini söyleyemez.

CUMHURİYETİN ADAM OLMAK OLMASI NE DEMEKTİR?

 

Aydınlanma, insanın kendi suçu ile düşmüş olduğu bir ergin olmama durumundan kurtulmasıdır. Bu ergin olmayış durumu ise, insanın kendi aklını bir başkasının kılavuzluğuna başvurmaksızın kullanamayışıdır. İşte bu ergin olmayışa insan kendi suçu ile düşmüştür; bunun nedenini de aklın kendisinde değil, fakat aklını başkasının kılavuzluğu ve yardımı olmaksızın kullanmak kararlılığını ve yürekliliğini gösteremeyen insanda aramalıdır Sapare Aude! “Aklını kullanma cesaretini göster!” Sözü şimdi Aydınlanmanın parolası olmaktadır. Doğa, insanları yabancı bir yönlendirilmeye bağlı kalmaktan çoktan kurtarmış olmasına karşın (naturaliter maiorennes) , tembellik ve korkaklık nedeniyledir ki, insanların çoğu bütün yaşamları boyunca kendi rızalarıyla erginleşmemiş olarak kalırlar, ve aynı nedenlerledir ki bu insanların başına gözetici ya da yönetici olarak gelmek başkaları için de çok kolay olmaktadır. Ergin olmama durumu çok rahattır çünkü. Benim yerime düşünen bir kitabım, vicdanımın yerini tutan bir din adamım, perhizim ile ilgilenerek sağlığım için karar veren bir doktorum oldu mu, zahmete katlanmama hiç gerek kalmaz artık. Para harcayabildiğim sürece düşünüp düşünmemem de pek o kadar önemli değildir; bu sıkıcı ve yorucu işten başkaları beni kurtaracaktır çünkü. Başkalarının denetim ve yönetim işlerini lütfen üzerlerine almış bulunan gözeticiler [vasiler.] insanların çoğunun, bu arada bütün latif cinsin ergin olmaya doğru bir adım atmayı sıkıntılı ve hatta tehlikeli bulmaları için , gerekeni yapmaktan geri kalmazlar. Önlerine kattıkları hayvanlarını önce sersemleştirip aptallaştırdıktan sonra, bu sessiz yaratıkların kapatıldıkları yerden dışarıya çıkmalarını kesinlikle yasaklarlar; sonra da onlara, kendi kendilerine yürümeye kalkışırlarsa başlarına ne gibi tehlikelerin geleceğini bir bir gösterirler. Oysa onların kendi başlarına hareket etmelerinden doğabilecek böyle bir tehlike gerçekten büyük sayılmaz; çünkü bir kaç düşüşten sonra bunu göze alanlar sonunda yürümeyi öğreneceklerdir, ne var ki bu türden bir örnek insanı ürkütüverir ve bundan böyle de yeni denemelere kalkışmaktan alıkoyar.

İmanuel Kant bu yazısında ( Immanuel Kant, Felsefe Yazıları Türkçesi: Nejat Bozkurt, Remzi Yayınları ) aydınlanma kavramını böyle çok güzel özetlemiş.

Bazı büyük adamları anlamak için, başka büyük adamlardan destek almak gerekir. İbni Sina, kendi yazdığına göre Aristo'nun Metafizik (aslında İlk Felsefe) kitabını defalarca okumasına rağmen anlayamamış. Derken bir gün Buhara'nın kitap pazarına birisi, parasız kaldığını söyleyip (Buhara emirinin özel hekimliğini yapan İbni Sina'nın en zengin olduğu zamanlardır bu dönem), Farabi'nin kitabını ona zorla satmış. Satın almışken okuduğu bu kitap sayesinde, Aristo'nun metafiziğini anlayıp, kendi metafizik felsefesini geliştirmiş.

Ben de bu yazıma görsel olarak Kant'ın bir resmini koyuyorum. Zira ben, Atatürk'ün, neden cumhuriyet demek adam olmak demektir sözünü, Kant'ın yukarıdaki sözlerini yıllar sonra tekrar okuyunca anladım. Zira artık anladım ki adam olmak, yetişkin olmaktan, yetişkin olmakta artık kendi kararlarını kendin vermekten geçiyor.

Bunun içinde kendimiz, kendi kendimize baba olmak, kendimize bir baba aramaktan vaz geçmemiz gerekiyor. Sigmun Freund, insanlardaki tanrı arayışının, baba arayışı olduğunu söyler. Hristiyanların, Tanrı için, Göklerdeki Babamız demesi, İslam'da Allah'ın bir cinsiyeti olmadığı ısrarla vurgulanmasına rağmen,  çocukların Allah baba demesi, bunun doğruluğunun ispatı gibidir.

Pek çok makama babalık denmesi de, pek çok insanın sürekli bir baba otoritesi aradığının işaretidir. Papa ve patrik kelimeleri, doğrudan baba anlamına gelir. Hatta Türkçedeki baba kelimesinin de kökeni bu kelimedir. Azerbaycan ve Orta Asya-Sibirya Türkleri, ATA kelimesini kullanır. Mafya lider ve yöneticilerine doğrudan baba denir.

Atatürk, kendisine bu ön adı seçse de, hiç bir zaman kendisine ulusun babası demediği gibi, dedirtmemiştir de. Türk toplumunu hep olgun bir insan gibi tasvir etmiştir.

Oysa toplumumuz Süleyman Demirel gibi politikacılara, Müslüm Gürses, Erkin Koray gibi politikacılara, Hakkı Yeten gibi futbolculara ve pek çok şahsa baba unvanı vermiş ve vermekte. Benim anladığım kadarı ile, bir baba arayışında ve kendi kararlarının sorumluluğunu almak istememekte.

Bu sadece Türk toplumunun derdi değildir. Demokrasiye ulaşamayan ya da ulaşma yolunda pek çok ulusunda da derdidir. Bence Herakleitos'dan beri demokrasilerin her bunalım döneminde bir diktatör üretmesinin altında da bir baba arayışı vardır. Kendi arasında anlaşamayan halk, otoritesini kabul edeceği bir baba figürünü aramıştır. Tarih boyunca tüm tiranların ve diktatörlerin erkek olması da bunu göstermektedir. Toplumumuzun darbelere karşı direnmemesinin, yanlış politikalara rağmen,  aynı politikacılara oy verip durmasının da arkasında, Kant'ın dediği gibi bu yapay ergenlik vardır.

Babam anlatmıştı. Yıllar önce gurbette tek başına çalışıp, oda kirası ödeyip,  bir de para biriktirince arkadaşı ona, sen kendi kendine babalık yapmışsın demiş.

Toplum olarak kendi kendimize babalık yapmamız ve bizi yöneten politikacıları, yüksek bürokratları (general , vali vesaire) baba makamına koymamız, onlara yanlışlarını söylememiz ve yanlış politikalarının hesabını onlardan sormamız gerekir.

Adam olmamız için  önce kendimizi adamdan saymamız gerekir. Bunun içinde baba arayışını bırakmamız gerekir.