İKTİDARLARIN RUBİCON'U GEÇMESİ

 Jül Sezar'ın Rubicon'u geçişi, Lejyon XIII Gemina'nın başında bulunan Jül Sezar'ın MÖ 10 Ocak 49'da,[1] o sırada generallerin orduları ile birlikte geçmelerinin yasak olduğu Rubicon nehrini geçmesi ve iç savaşı başlatması olayını ifade eder. Bazı kaynaklarda ordusu ile beraber nehirden geçişi sırasında Sezar'ın "Alea iacta est" (Zarlar atıldı artık) sözünü söylediği geçmektedir.

Günümüzüde "Rubicon'u geçmek" deyimi geri dönüşü olmayan kararları ifade etmek için kullanılmaktadır. Sezar,  Kuzey İtalya valisiyken, beş yıl içinde,   koca Galya'yı, yani bu günkü Fransa ve biraz daha fazla toprağı işgal etmiş, İngiltere'ye ayak basmış ve yüz sene sonraki fetih için bir köprü başı tutmuş, tahminen beş milyon insanı öldürmüş, bir milyon kadarını da köle yapmıştı. Rubicon'u daha geçmeden, çoktan geçmişti. Kartacalı Hanibal'i yenen ama Roma cumhuriyeti içindeki politik oyunlar yüzünden emeki edilen Sicipio Africanus gibi olmak istemiyordu kuşkusuz. Sezar, Rubicon'u, Galya seferien çıktığı gün aşmıştı. 

Bu durum için tek metaforumuz Rubicon'u geçmek değildir; zarlar atıldı artık, ok yaydan çıktı falan da diyebilirsiniz. Ben en fazla, leoparın kuyruğunu tutma, tuttuysan da bırakma sözünü seviyorum. Bazı kararlar hatadır ancak bu hatadan vazgeçmeye kalkmak, daha büyük hatadır anlamında. Diğer yandan bir kişi koltuğu terk etmiyorsa, koltuğa kaka yapmıştır sözünü de inceleyelim. Buna örnek, hiç izin almayan, hasta bile olmayan bürokratlardır. Çünkü bir günlüğüne bile yetkilerini birilerine devretseler, tüm foyaları açığa çıkacaktır. Bu sebeple büyük şirketler ve kamuda çalışanların az da olsa yıllık izin kullanımları zorunlu. Koltuğa pislemişlerse, görünsün diyerek.

İktidarların diktatörleşmesinin tek sebebi, iktidarın baldan tatlı olması değildir, yağmanın da pek tatlı olmasıdır. Bu yağmayı da sadece diktatör yapmaz, etrafındaki aristokrasi ve oligarşi de yapar. İyi bilmelisiniz ki zorbalar en fazla yalnız kalmaktan korkar. Her krallığın etrafında bir aristokrasi,  her diktatörlüğün etrafında bir oligarşi vardır. Bunlar tiranların suç ortağıdır ve onların pek çoğu için liderlerini terk etmek için çok geçtir.

Dünya'da tek parti iktidarı iken, çok partili hayata geçen, hatta geçmeye teşebbüs eden tek parti CHP'dir.  Kağıt üzerinde çok partili pek çok rejim vardır, mesela şu anki Rusya. Ülkede ana muhalefet partisi ile üçüncü parti, başkan adayı çıkarmıyor. Sadece bazı önemsiz belediyeleri alıyor. Çin'de, iktidardaki komünist parti ile beraber, beş parti daha var. 1989 Tianenmen meydanı protestolarından bu yana toplumsal protestoları bastırmış. Şu an yükselen bir imparatorluk ancak her an umulmadık isyanlarla karşılaşabilir.

1950'de CHP, çok partili hayata geçerken, Rubicon'u geçmiş miydi? İktidarı devretmeye cesaret ettiği ve ülkeyi çok partili hayata geçirdiği için, demek ki daha geçmemiş. Seksen yıldır tek başına iktidar olamadığına göre, biraz geç kalmış. 1946'da geçecekti. Gerçi seçimler çok adil olsa bile, halkın henüz tanımadığı Adnan Menderes ve partisi, muhtemelen iktidar olamaz ama daha güçlü muhalefet olurdu. Dİğer yandan demokrasiye geçmenin de bir bedeli vardır. İktidarı devrettiği Demokrat Parti, CHP'nin mallarına el koydu, pek çok CHP'liyi hapse attırdı.  Gene de Yugostlavya, Sovyetler Birliği ve diğer tek parti iktidarlarının nasıl devrildiğine, bu partilerin ve halkların nasıl bedeller ödediğine bakarak, ucuz atlattığını söyleyebilirim.

GİTMESİNİ BİLMEYEN, DÜŞMESİNİ ÖĞRENİR (İKTİDARLARIN TEDBİRİ TERK ETMESİ)

Kudretli bir Orta Doğu diktatörü daha devrildi. Oysa geçen sene bu zamanlar savaş bitti, Esat kazandı diyorduk. İktidara, Esat'la barış da, millet evine dönsün diyorduk. Şimdi de Esat gitsin, artık insanlar evine dönsün diyorduk. Ben de kıvırmayacağım, Esat savaşı kazandı gibi görüyordum. Böyle bir iç savaşı atlatan hanedan, daha sonra daha da vahşice indirilir diye düşünüyordum. Böylesi Esat ailesi için daha iyi oldu. Savaş uzar yada daha uzun yıllar tahtta kalırlarsa, ailecek sığınacak bir ülke bulamazlardı. Bu blogda defalarca yazdığım gibi, gitmesini bilmeli. Ben, İsmet İnönü'yü, sırf 1950'de iktidarı bıraktı diye Atatürk kadar büyük görürüm ve bence geç bırakmıştır, 1946'da bıraksa daha iyi olurdu. Bence eğer öldüğü 1973'e kadar iktidar olsaydı, ölümünden sonra Türkiye, uzun yıllar sürecek bir iç savaşa gidebilirdi. Gene bence, 1965'den sonra CHP genel başkanlığından ayrılsaydı, partisi gene daha iyi bir yerde olurdu.

Organizmacı görüşlerin haklı olduğu bir yan vardır. Her sistemin bir ömrü vardır. Hayat, yenilenme ister. Ruslar, uzay üssünü inşa ettikten sonra uzun süre uzayda kalma rekoru için uğraştılar. En sonunda bir sürü astronotu (ya da kozmonot) kaybettikten sonra uzayda kalmayı altı ay ile sınırladılar. Avrupalılar'da, yetkierini iyice budadıkları (ama zannetiğimiz gibi sembolik olmayan, en az yetkili kral ola İsveç kralı bie en azından İsveç kilisesinin başıdır) kraliyet aileleri hariç,  yöneticilerin görev sürelerini sınırlamışlardır. Yazılı bir kanun olmasa bile, pratikte sınırlamışlardır. Teacher, tekrar seçilmek istediğinde, kendi partisi tarafından alaşağı edilmiştir.

Orta doğu ve geri kalmış ülkeler ise, uzun yıllar iktidarda kalan diktatörler-liderlerle doludur. İktidardan düşmemek için tedbir üzerine tedbir alırlar. Bu tedbirleri, sistem çürüdükçe tehditi çoğaltır. Örneğin br genç, çantası yüzünden eleştirilen Güney Kore lideri için sert sözler yazmış fotoğrafına. Fotoğrafta bu hanım, reisin hanımı ile yanyana ve çocuk tutuklanmış. Tutuklanınca da haber sosyal medyada yayılmış. Aklıma sanat güneşi Zeki Müren'in, hakkındaki pek çok haberi neden tezkip etmediği ile ilgili sözleri geldi. Bir haberi bir kişi okuyorsqa, tezkipiyle on kişi okur. Cezalar kahraman yaratır. İnsanlar, hele de erkekler, acı çekse de kahraman olmayı ister. Ceza vemzeseniz de bu sefer karizma çizilir. Levent Kırca'nın Jet Ski parodisi sonrasında Tansu Çiller'in başına gelenlerde gibi karizmanızla beraber, destek de biter.

Eskimiş diktatörlerde rejimin ölümü, çoklu organ yetmezliği ile olur. Kanserin bir organda bitip, başka bir organda başlaması yada bitti derken, bambaşka bir yerde hortaması gibi, muhalifler de bir yerde bastırılırken, ummadık başka bir yerde hortlar. Diktanın görünüşteki kudreti,  toplumsal ve devletsel çürümeleri gizler ve en dikkatli gözlemcileri bile yanıltır. Bu sebeple  Rosa Lüxsemburg, devrimler olmadan önce imkansız, olduktan sonra kaçınılmazdır, demiştir. Esat'ın devrilmesi 13 (on üç) günlük bir harekat sounucunda,  ordusunun hemen hemen hiç direnmeden bitmesi, biz sıradan insanlar için, çok büyük bir süprizdi. Oysa geriye dönük baktığımızda,  son bir kaç ayda olanlar daha anlamlı gelmektedir. Terör lideri mecliste konuşsun demeler, beledieyelere kayyum atamlar, daha anlamlı gelir, gelmese de insanın içine bir şüphe düşürür.

Esad, zamanında kaçmayı başardı ama pek çoğu da kaçamadı. Mantıklı olan iktidarı bırakıp, demokrasiye geçmektir ama iktidar çok tatlıdır. O kadar tatlıdır ki, küçücük bir okulun müdürlüğünde bile bunu görürsünüz. Karakeçili'de Atatürk ilköğretim (o zamanlar ilkokul-ortaokul ayrımı yoktu) okulu müdürü, eski belediye başkanıydı ve o zamanın yasalarınca da emekli olma yaşı gelmişti. Dahası, eski belediye başkanı olarak makam tazmiatı alacağı için, emekli maaaşı, maaşının iki katı kadar, hatta daha fazla olacaktı.  

İktidardayken herkes sizin dostunuzudur, değilse bile size selam verir. Her zaman haklısınızdır, her zaman şık giyinirsiniz. Zevkiniz modayı, tercihleriniz piyasayı belirler. Sonra iktidardan düşersiniz ve herşey biter. İsmet İnönü, cumhurbaşkanlığını bıraktıktan sonra, Ankara, Hipodrum'da at yarışlarını izlemeye gelenlerin sayısı, yarı yarıya azalır.  Çünkü amaç at yarışını görmek değil, İsmet Paşa'ya görünmektir. İktidardan sonra dostlarınız yada dost bildikleriniz bile selamınızı almaz. İktidar ne kadar tatlıysa, iktidardan düşmek de o kadar acıdır.  Bütün tedbirler bunun için alınır ama bu kaçınılmazdır. Batılı demokrasiler bunu öğrendi. Rusların, uzayda kalma rekoru ile uğraşmadığı gibi, batı demokrasileri de iktidarda kalma rekoru ile uğraşmıyor. Aynı makamda uzun süre kalanarın tecrübe kazandığını da düşünmüyor. Başka diktatörleri düşürmek için acele de etmiyor. Özellikle halkın huzur ve krizden çıkma özlemi olduğu ilk yıllarda dikta rejimi çok kuvvetlidir  ve en büyük rezillikleri bile atlatır. Sonra halk, diktatörün işlerinden dolayı yorulur. Diktatörün istemleri açıkları kapamakta zorlanır.

Yapılması gereken, iktidarı usulca muhalefetine, hatta seçtiğin muhalefete terk etmektir. Mevlana, Mesnevi'de sık sık tedbir dünyasını terk eyle, der. Aşık Veysel'den derlenen (ama ona ait olmayan) bir türküde, takdirden gelene, tedbir kılınmaz, der. Kaddafi'nin meşhur bir videosu vardı, galiba Arap birliği toplantısında konuşuyordu. Saddam'dan sonra sıra bizde, deyip, duruyordu. Kendisi de Saddam gibi,  işgal edilmekten korkuyordu. 1987, Toyota savaşında, Çad'lı gariban milisilere yanilen Libya ordusuna kimsenin saygısı yoktu. 1989 Sirte  körfezi krizinde Amerikan 6. filosu, Libya ordusunu sadece uçaklarla rezil etmişti. Bu sebeple kendince tedbir aldı ve bazı tutuklu muhaliflerini serbest bırakıp, bazı  özgürükleri tanıyıp, bazı zorbalıklardan vazgeçti. Amacı askeri bir müdahaleyi haksız ve hukuksuz bırakmaktı. Çıkacak bir isyandan da korkmuyordu. Saddam da pek çok isyanı bastımamış mıydı? Libya ordu ve poisinin tüm subay ve yöneticileri kendi aşireti ve akrabasıydı. Oysa isyan çoktan yer altından hazırlanmış ve asiler kendi subaylarını seçmişti.

Derken Arap baharı geldi. Arka arkaya isyanlar ve devrimler oldu. En akıllıları erkenden kaçan Tunus  diktatörü Zeynel Abidin Bin Ali oldu. Bin Ali'nin erkenden istifasi ve kaçışı, Tunus'a demokrasi getirdi. Esad ise, çok önceden, daha babası ölmeden ortalığın karışacağını biliyordu. Daha o zamanlarda Rusya ve İran'la iyi ilişkiler ve olası bir iç savaşa uygun ordu yapısı kurdu. Böylece on üç sene direndi ve neredeyse kazanıyordu. 

Suriye'ye bundan sonra nasıl bir rejim yada kimler gelecek, en azından benim görüş açıma göre belirsiz. Arap baharından Tunus hariç demokrasi çıkmadı. Fas, bir krallık olarak daha demokrat yada özgürlükçü oldu. Diğerlerinde yeni diktatörlük haline geldi. Onlar da otuz, kırk, elli veyada daha fazla, daha az iktidarda kalıp, bir isyan yada iç savaşla devrilecekler. Oysa yapmaları gereken, demokrasiye geçip, iktidarlarını devretmek. Geçenlerde bir kanalda, (NTV) Suriye'nin geleceği ile ilgili konuşan (benim gibi) çokbilmiş (yada herbokolog), Suriye'de demokrasi olmaz, demokrasi istikrarsızlık getirir, deyip, duruyordu. Saydım, iki dakika işinde beş kere, demokrasi olmaz, demokrasi istikrarsızlık getirir cümlesini kurdu. Elli yıllık Esat ailesi ve Nusayri (Arap Alevisi) ile, gene yaklaşı o kadarlık Saddam Hüseyin ve Sünni Arap (Onlar da Irak'ta azınlıktı) iktidarı, çok mu istikrarlıydı. Önemli olan toplumsal uzlaşma ile gerçek bir parlementer demokrasinin kurulması ve devletlerin yurtta sulh, cihanda sulh yapabilmesidir.

İKTİDARIN ŞAPKASININ ÇÖZÜM VE ANAYASA TAVŞANLARI

 

Ülkeyi yöneten çeyrek yüz yıllık iktidar, hemen her seçimi atlatırken, belli başlı numaraları kullanıyor. Malumunuz, petrol, doğal gaz, lityum, toryum yada benzeri maden bulundu haberlerinin  olmadığı bir seçim süreci yok gibi. Milli uçak, gemi, otomobil falan da bunlara dahil. Aya sert iniş bile yaptık. İktidar her seçimi gösteriye dönüştürüp, şapkasından tavşanlar çıkarıyor. Bu tavşanlar her seferinde daha büyük olmak zorunda. Maşhur yalanı daha büyük yalanla kapatma ilkesi bu. En tehlikeli tavşan da açılım tavşanı, artık bu açılımlar, fermuara bağlanmış durumda. Seçimler,  özellikle yerel seçimler öncesinde bir açıım yada açılımsı şeyle oluyor, seçimlerden sonra da CÖHÖPÖKÖKÖ falan filan. İktidarın ikinci ortağı, her salı grup toplantısında ana muhalefet başta olmak üzer, tü muhalif gruplara nefretini kusup, tehditlerini savuruyor.

Derken ne olduysa,  bu salı tehditçisi, bir salı, birden bire açıım dedi.  Tam bir eniştem beni niye öptü, durumu. CÖHÖPÖ ise bu süprizden haberdarmışcasına  bir kaç ahftadır, gene eniştem beni neden öptü cinsinden, iktidar boğuna karşı ymuşama ve makama saygı tavrına girdi. Durumu pek anlamayan pek çok trol de, bönöm öçön örtök cöhöpö yök falan dedi. Muhtemelen ana muhalfet partisini, yeni açılımı başlatmak için zorlamak niyetindeydi. Bu benim tahminim, yanılıyor da olabilirim. Baktı ki iş böyle olmayacak,  baş tehditkar, birden açtı açılım kapısını. Kapının ilk muhattapları ise, yıllarca her salı onları tehdit edenlerle değil,  Van büyük şehir belediyesini kayyumlarından elinden alan ana muhalefete yöneldi. Bu da bir başka enişte vakası.

İktidarın niyeti, terörü barışla bitirmiş gibi yapıp, bir seçim daha kazanmak oalbilir mi? Falkland'ı Arjantin'in elinden alan Teacher'ın onlarca yoksullaşmaya rağmen, tekrar ve tekrar seçilmesi gibi. ( Teacher, buna rağmen parti içi muhalefet yüzünden siyaseti bırakmak zorunda kaldı. Reis'in Teacher'in yalnızlığını tadacağını pek sanmıyorum) İktidar blogu tekrar seçilse de terör bitecek mi yoksa dokuz defa af ile düze inip, on kere dağa çıkan efeler gibi, tekrar hortlamayaccağını garantisi nedir? 33 askerin şehitiliği ve son Habur rezaleti unutulmadı. Ayrıca İmralı adasındaki şahıs , 2024 itibarıyla 75 yaşında ve bu ömrünün üçte birini hapiste geçirdi ve geçiriyor. Bütün bu süreçte örgüt onu dinleyecek mi yada ne kadar dinleyecek?

Sonra bu açılımın mesajı ertesi gün geliyor, başkentin ortasında, önemli bir savunma sanayi tesisine silahlı saldırıyla. Bu saldırıdan sonra, böyle çağru yapan milliyetçi bir lider, istifa bir yana, inme inmeli zannedersiniz, değil mi? Kendisi gayet sakindi. Ben 2015 yazını hatırladım.6 Haziran seçimleri sonrası HDP (şimdiki DEM)'i bahane edip, her türlü koalisyon teklifini red ederken de bu kadar soğukkkanlıydı.  Sonra birileri, bombalar patladıkça, oylarımız artıyor, dedi. Tekrar seçim, aynı iktidar ve ardından darbe teşebbüsü falan. Sizi bilmem ama saldırından sonra benim aklıma bu geldi.

Aklıma gelmeyen ne oyunlar çıkar, onu da bilmiyor. Öyle strateji uzmanı falan değilim. Tek bildiğim çeyrek yüz yıldır hapiste olan şahsın, bir konuşması ile tüm terörü gerçekten bitireceği ihtimali gelmiyor. Üç-beş sene ara verdirebilir yada şiddetini azaltabilirdi ki bence son saldırıdan sonra o ihtimal de kalmadı bence. Tarihte böyle bir şey, 1990'da, Peru'da görüldü.  Peru, Aydınlık Yol örgütü (Marksist-Leninist-Maoist bir örgüttü) lideri Abimael  Guzman, 1990'da yakalanıp, 1991'de silahlı mücadelenin bırakılması duyurusunu yapmıştı. Örgütün bir kısmı Başkan Gonzalo dedikleri lideri dinlerken, bir kısmı dinlemedi ama  dinlemeyenler de zamanla azalıp, gündemden düştü. Guzman bu çağrıyı peru meclisinde yapmamıştı ve Guzman halen hapiste. Öte yandan iktidar, en azından kendi kemik kitlesinin dağılmaması için böyle güç gösterilerini arada bir yapmak zorunda. Yoksa kemik erimesini  durrudamıyor.

Buna bir de şapkadan çıkan anayasa tavşanlarını ekleyelim. Belli aralıklarla iktidar blogunda birileri, özellikle reisleri, yeni anayasa diye haykırıyor. Bu da iktidarın güç gösterisinin bir parçası. Ankara'nın eski valisi Nevzat Tandoğan'ın Behice Boran'a söylediği meşhur ülkeye Komünizm lazım olursa, biz getiririz sözlerinin değişik bir versiyonu bütün bu olanlar.

İKTİDARLARIN GERGİNLİK OYUNU VE UCUZ KAHRAMANLIKLARININ ÇÖZÜMLERİ

 Askeri darbelerin temel bahanesi, iç kavgaları bitirmektir. Sadece askeri iktidarların değil, tüm baskıcı liderler ve yönetimlerin de iddiası bu. Antidemokratik rejimler, demokratik rejimleri  kavgaya sebep olmakla suçlayıp, kendilerini birleştirici olarak görmeleri, Efesli  Herakleitos'a kadar gider. Herakleitos,  aktarılanlara göre Efes'e önce demokrasi getirmiş; demokrasiyi getiren örgütün üyesiymiş. Sonra da demokrasi çok fazla karışıklık çıkarıp, arka arkaya tiranlar (diktatör) yetiştirince, bu sefer de tekrar krallık kuranların arasında olmuştur.  Daha doğrusu anlatılanlar böyledir. Aynı görüşleri Platon ve daha soraki pek çok filozofta savunmuştur. Oysa gerçekte tiranlar, meşrutiyetlerini iç ve dış çatışmalardan alır, birilerine bol bol ey çeker, muhaliflere bol bol gözdağı verirler. Tiranlr, yurtta sulh, cihanda sulh, demezler. Etrafımız düşmanlarla çevrili ve en büyük düşman içimizde, derler. Tiran kelimesinin yerini alan diktatör kelimsi, antik Roma devletinde, olağan üstü şartlar altında, olağan üstü yetkilere sahip lider demekti. Sezar'a kadar diktatörlük, gerçektende olağan üstü şartlarda kullanılan bir kurum oldu. Diktatörlüğün kalıcı olması için olağan üstü şartların sürekli olması gereklidir. Bu yüzden de dikta rejimlerine sürekli olarak iç ve dış düşmanlar gereklidir.

Ama bu gerginlik politikalarının sürdürülemezliği vardır, çünkü her gerginlik, bir gün kopmaya sebep olur. İdris Küçükömer bile 27 Mayıs darbesi için askerler bölünmeden korkuyolardı diye savunmuştur. Diktatörlerin devrilmesi, genelde bu ipin kopmasıyla olur. Bazen de ipi bambaşka biri koparır. 12 Eylül öncesinde meclis, altı aydır her cuma tplanıp, cumhurbaşkanını  seçemeden dağılıyordu. Kızıl Kmerlerin, üke nüfusunun beşte birini (Müslüman azınlığın yarısı da buna dahil) katleden gerginliği, Vietnam'ın işgali ile bitti. Gerginliklerin ve kopmaların ülkede kalıcı kopmalara sebep olabilir. Stalin'in Holodomor'u olmasaydı, Rus-Ukraynalı ayrımı olmayacaktı büyük ihtimalle. Ülkelerdeki büyük ayrımlar, diktatörlerin marifetidir yada onlar sayesinde kalıcılaşıp, kökleşir. Bu alıcı bölünmeler, diktatörerin iç düşman ihtiyacı sonucudur. Bu, süper kahramanların kalıcı düşmanları gibidir. James Bond-Spektra örgütü, Karaoğlan-Camoka, Sherlock Holmes-Profesör Moriarty, Batman-Joker, Red Kid-Daltonlar, gibi bir şeydir bu geleneksel iç ve dış düşmanlar.  Süper kahramanalar, kahramanlıklarının sürekliliği için  hikayeyi besleyici ve kalıcı bir kötü karaktere ihtiyaç vardır. Diktatörler de, süper otoriteler olarak düşmanlara karşı birleşmek için oluşturulan kişilerdir. Yazar yada senaristler, kötü adamı öldürmezler ve kötü adam bir şekilde hapisten kaçar, eski gücüne kavuşur. Aksi halde Kurtlar Vadisinde olduğu gibi her seferinde daha ilginç, daha piskopat kötü adamlar-düşmanlar yaratmak gerekir. Bunu yapmak, film-dizi ve romanlarda bile çok zordur. Gerçek hayatta ise düşmanları tamamen yok etmek, imkansız gibi bir şeydir. Yapılsa bile yeni düşmanı hem izleyici-okuyucu kitlesine tanıtmak nasıl zaman alıyorsa; seçmene-destekçilere tanıtmak da o kadar çok zaman alır. Bu süreçte seyirci yada izleyiciyi elde tutmak, seçmeni-destekçiyi elde tutmaktan çok daha kolaydır.

12 Eylül sonrasında Turgut Özal bir taktik geliştirdi. Kendin ger, kendin gevşet, böylece kahraman ol ve halka gücün sende olduğunu göster. Çok uzun süre gevşek bırakırsan, tekrar gerdiğinde suç, gücü elinde bulunduran oarak sende olur. Çok fazla sıkılırsa kopacağını yukarıda uzun uzun anlatmıştık. Faşizmin 1945'de aldığı en büyük ders budur. Gene de bu dersi sık sık unutanlar veya fazla gerip-sıkmatan ipi laçka ettiklerinin farkında olmayanlar vardır. Hiç bir ip, hiç bir ağırlığı sonsuza kadar taşımayacağı gibi, hiç bir iktidar da sonsuza kadar kalmaz. Gene de insanlar iktidarlardan ve iplerinden vazgeçmez. Özal, sık sık gündem yapan çıkışlarıyla akılda kalmıştır. İktidarlar hem gereken, hem de gevşetirken,  yandaş medası tarafından kahraman gibi tanıtılır. Bu tür hareketler, iktidarın ucuz kahramanlığıdır.

Tabi bu ucuzluk, iktidarda oturanlar ve iktidarın nimetlerinden faydalananlar içindir. 1982'de Arjantin'in Falkland adalarını işgal edeceğini İngilere bilmiyor muydu? Muhteşem istihbaratını bol bol James Bond filmleriyle reklamını yapan Büyük Britanya imparatorluğu bunu nasıl fark etmemişti? Üstelik dönemim Arjantin'inde iktidar olan askeri cunta, A.B.D komünizmi istemiyor diye ülkesinin nüfusunun  önemli bir bölümünü insafsız işkencelerle yok etmiş, on binlerce bebeği başka ailelere evlatlık vermişti. Askeri cuntanın, A.B.D'den gizli-saklı işgal planı yapması yada A.B.D'nin Avrupa'daki tek gerçek müttefikinden bu istihbaratı gizlemesi mümkün müydü? Öyleyse neden Arjantin'in bu küçük (Toplam toprağı Kıbrıs'ın yarısı etmiyor ve toplamda 3 bin kadar insan yaşıyor) ama stratejik adaları işgaline göz yumuldu? Tek sebep, neoliberal Margaret Thatcher'in ve partisinin bir dönem daha kazanmasını, İngiliz burjuvalarını daha zengin edip, işçilerini daha da fakirleştirmesini sağlamaktı. Yoksulaşan ve öfkeli İngiliz halkının tekrar neoiberalere oy vermesi için gerekli olan böylesi ucuz kahramanlıktı. Sonuçta Wikipedia'da yazılanlara göre ölen 258 ölü, 777 yaralı ve 115 esir arasında her hangi bir burjuvanın, aristokratın yada politkacının çocuğu yada tanıdığu yoktu. Hatta profesyönel askerliğe geçildiğinden, pek çoğu İngiliz vatandaşı olmak uğruna orduya katılmış yabancılardı. Kaybedilen gemiş, uçak, silah yada diğer maddi varlıklar da, İngiliz vergi mükeleflerinin cebinden çıkacaktı. Osmanlı, onlarca isyana ve kayba rağmen Yemen'e asker göndermeye devam etmişti, İstanbul'da, sarayda oturanların kaybedeceği bir şey yoktu.

İktidarlar bazen de bu gevşetme dönemlerine çözüm derler. Eskiden beri bu böyledir. 1993'de 33 silahsız erin katlediği zaman Türkiye bunu unutmaz demiştim. Çünkü daha önce de terör örgütü, sözde ateşkes ilan etmiş ve kanlı baskınlarıyla bu ateşkesleri sonlandırmıştı. Gene de üke bunu unuttu ve meşhur çözüm süreci başladı. Sonrasını çadır mahkemleri, pişman değilim dediği halde serbest bırakılan katiller, vesaire vesaire. Peki o özlenen barış geldi mi? Öyle bir şey olmadığı gibi, temposu giderek artan çatışmalar, bayrağa sarılı tabutlar, dağda vurulan teröristler, uçakla bombolanan kaçakçılar vesaier vesire....

Yaşlı insanların esas görevi eskiden olanları anlatmaktır. Elli yaşında biri olarak, genç de sayılmam. O zamandan bu yana çok zaman geçmedi.Gene de iktidar, sanki insanlar Habur rezaletini unutmuşlar gibi davranıyor. Bu açılım dönemi, yetmez ama referandumuna denk gelmişti. O zamanlar hatırlarsanız CHPMHP yada CHMHP espirileri falan vardı yansaş medyada. O meşhur referandumda da, şimdilerde hapsite olan bağlama ustası liderleri de boykot diyerek desteklemişti referandumu. Referandumdan sonra da seni başkan yaptıröayacağız çıkışı başladı. Adama istediğini vermiş, sonra da böyle ucuz kahramanlık yapıyor. Gezi'de de darbeyi görme kahramanlığı yapmıştı. Ucuz kahramanlıklar sık sık pahalıya patlar.

Ana muhalefet partimiz CHP, muhtemelen bu son çözüm sürecinin istihbaratını almış olmalı ki, birden bire kendisi cumhurbaşkanının yanında ayağa kalkıp,  gerginliği kendisi gevşetti. Romantik  Atatürkçüler hemen artık bizim için CÖHÖPÖ yok, gılışdar daha iyiydi falan dedi. Sonra bu son çözüm lafları geldi ve çözümün asıl muhattapları,  yıllarca her salı kendilerini tehdit eden milliyetçi parti yad belediye başkanları yerine kayyumlar atayanları değil de; terörle suçlanmalarına rağmen kendilerini demokrasi adına kendilerinden yana olanları suçlamaya başladılar. Sistem sarsılınca tekrar çözüm oyununa başvurdular.

Yeni çözüm oyunu demek,  yeni bayrağa sarılı tabutlar ve yeni dağda öldürülüp, karmeralara ifşa edilen cesetler demek. Halkın da bunu anladığını bildiklerinden, ağızlarında somut adım lafı dönüyor. Tantanalı törenlerle açılan Kürdooji enstitüleri sessizce kapanmadı mı? Yetmiş, seksen yıl öncesi tek parti icraatlarını manşete taşıyanlar; kayyumlar atayıp, daha bu sene Kürtçe trafik uyarı yazılarını sildirmediler mi?

Problemleri çözme niyeti ve yeteneği olanlar bunu yapar, yapamayanlar ucuz kahramanık peşinde koşar.

https://onbinkitap.blogspot.com/2024/08/demirtasin-iktidar-yandasligi.html

İKTİDARLARIN TRAVMA SONRASI STRESİNDE İNKAR VE ÖFKE AŞAMASI

 

Travma Sonrası Stres bozukluğu yada Posttravmatik Stres bozukluğu, insan dahil tüm  canlıların, büyük felaketler sonrasında (gerçi her felaket büyüktür) yaşadığı psikoloji durumudur. Bu durumun aşamaları, inkar, öfke, pazarlık, depresyon ve kabul olarak sıralanır. Bunun geri kalanını psikologlara sorarsınız. Ben inkar ve öfke aşamasından bahsedeceğim, o da siyasi olarak.

Birebir diyemeyeceğim ama kitleler, partiler, devletler ve benzeri toplumsal oluşumlarda şoklara benzer tepkiler veriyor. Önce inkar ve öfke aşamasında oluyorlar ve cahil bir topluluksalar, uzun süre o aşamada kalıyorlar. Sürekli bir inkar, sürekli bir kendini büyük görme çabasında oluyorlar. Yer yer depresyon da uzun sürüyor. Biz adam olmayız, böyle gelmiş, böyle gider söylemleri sürüp, gidiuyor.

Osmanlı tarihini ele alalım. İlk büyük yenilgisi olan 1571, İnebahtı (Avrupalılar Lepanto) 'dan sonra, dönemin kudretli sadrazamı Sokullu Mehmet Paşa, gerçek bir devlet adamı tepkisiyle, yakılan donanmanın yenisini yaptırmış, bunun içinde hem devlet hazinesini, hem de devlet kademesini seferber etmiştir. Tüm şehzadeler, hanedan üyeleri, şehzadeler, vezirler, valiler, kısaca tüm has ve zeamet denen büyük tımar sahipleri, büyük servet sahiplerini, devlete en az birer gemi vermesini istemiştir. Sonrasında o meşhur sözünü söylemiştir.

Biz onların kolunu (Kıbrıs'ın fethini kastediyor) kestik, onlar bizim sakalımızı traş etti. Kesilen sakalın yerine, yenisi daha gür çıkar ama kesilen kolun yenisi çıkmaz.

Oysa asıl kolu kesilen, Osmanlı'ydı. Osmanlı, ölü ve esir olarak kaybettiği on binlerce denizcinin yerine yenisini yetiştiremedi. Ticaret rotalarının değişmesi, mini buzul çağının ürettiği kuraklık ve seller, Celali isyanları ve benzeri olaylar yüzünden ekonomi krizde olan Osmanlı; Hint okyanusu donanması ve Tuna- İdil gibi nehirlerde savaşacak ince donanmasına önem veremedi. Yani aslında kolu kesilen Osmanlı oldu.

https://onbinkitap.blogspot.com/2020/04/inebahtida-kesilen-kolumuz.html

Oysa bu zafer, Haçlı ittifakı açısından da pahalı olmuş, hatta bir ara Osmanlı kazanıyor gibi olmuştu. Osmanlı, Uluç Ali Reis önderliğinde donanmasının bir kısmını kurtarmıştı. Fakat Osmanlı, denizci bir millet olamamıştı. Tüccar bir millet de değildi Osmanlı.Ticaret büyük ölçüde gayrı Müslümlerin, çoğu kez de Yunan ve Yahudilerin işiydi. Osmanlı, dini hukuk gereği Müslüman olmayanlardan daha fazla vergi alıyor, Hristiyanların da (devşirilmesi elzem olan kalifiye kişiler dışında) Müslüman olmasını engelliyordu. Kanuni, sırf bu yüzden Balkanlarda, Millet sistemi denen düzeni kurmuştu. Sokullu Mehmrt Paşa ise, istersek direklerini altından, iplerini sırmdan, yelkenlerini atlastan yaparız bu gemilerin diyerek, inkar tepkisi göstermiştir. 

Oysa İnebahtı yüzünden Osmanlı, Hint filosuna önem verememiş, Endonezya'daki Açe sultanlığına gerekli yardımı gönderememiştir.  İleride Rus imparatorluğu olacak Moskova knezliği ile mücadele eden Kazan ve Astargan hanlıklarına ince donanmayla (nehir donanması) yardım da gönderemedi. Yani bu yenilgi, Moskova'dan, Jakarta'ya, geniş bir dünyayı doğrudan etkiledi.

Osmanlı, bu inkar ve öfke durumunu hep sürdürdü. Uzun duraklama yılları boyunca , okul tarih kitaplarında anlatılmayan veya pek az anlatılan yenilgiler yaşadı. Girit adasının fethi ise 24 yıl sürdü.  Yayla İmamı tarihi tarihi diye döneminde yazılmış bir kitap vardır. Bir kaç yerde bu savaşa da değinir. Savaşa, Kalenderoğlu başta olmak üzere pek çok Celali elebaşı asker olarak gönderilir. Onlarda savaştan kaçarlar, askersiz kalan gemiler, kolayca Venediklilerin elinne geçer. Böyle nice olaylar olur. Savaş daha ziyade adanı  merkezindeki Kandiye şehrinin kalesinin kuşatması merkezli de olsa, Adriyatit ve Ege kıyıları da çatışma alanı olmuştur. 1939-40, Fin Sovyet savaşından sonra,  rivayet odur ki Fin delegesinden bir kişi Rus delegesine, Umarım aldığınız topraklar, ölülerinizi gömmeye yeter demiştir. (Rus kayıplarını internetten siz araştırın) Aynısını Venedikliler, Osmanlı için de söyleyebilirdi.  Karlofça antlaşmasına bir günde gelinmedi. Osmanlı, duraklama dönemi streslerinde (özellikle zafer gibi görünen bir yenilgi olan Haçova savaşına) inkar ve öfkeden öteye gidemedi. Sonuçta Karolfça antlaşması gümbür gümbür geldi.

Karlofça'dan sonra da Lale devri ile inkar dönemi başladı. Bu dönemim boş vermişliği ve yaşanan lüks de inkarın başka bir türüydü. Sonra bir öfke eylemi olan Patrona Halil isyanı ile sona erdi. Bu inkar dönemi, Rusların, Kafkasya'ya girmesi ve bugün adı Azerbaycan olan, İran'ın Kuzey Hazar kıyılarını ele geçirmesine sebep oldu.

İşin doğrusu Lale devrimde kabullenme de vardır. İlk defa müziğin notalara alınması, batı tarzı kesimde elbiselerin yavaş yavaş yaygınlaşması, Türk rokokosu ile mimaride batılılaşma gibi inceden pazarlık ve kabullenme başlamıştı. Ancak bu kabulleniş çok yavaş oldu. Sadece devlette değil, aydınlarda da vardı bu inkar ve öfke. Şinasi'nin tüm eserlerini içeren bir kitap elime geçti.

Şinasi, ülkemizde bugün herkesin bildiği bir isimdir çünkü ülkemizdeki ilk Türkçe tiyatro oyununu yazmış, Tazminat döneminin ilk ciddi sözlük yapıcısıdır. Bu kişinin şiirlerinde aydınlanma bekleriz. Oysa kendisi bir Skolastik ve Tasavvuf meraklısı. Şiirlerinde Newton, Farabi, Eflatın (Platon) ve El Kındi'ye laf atıyor, bunlar sırra eremez diye. Belki de Newton'dan bahseden ilk Türk ve Osmanlıdır zira daha öncesine rastlamadım. O da Newton'u hor görüyor. Birincisi o övdüğü sufilerin hepsini topla, dünyaya bu üç kişi,den herhangi birinin tırnağı kadar faydaları yoktur. Newton'u bilmem anlatmama gerek var mı? Mühendislik eğitiminde halen Newton fiziği okutulur. Akışkanlar mekaniği, statik, mekanik, aerodinamik gibi fizik alt dallarında halen Einstein fiziği yada kuantum fiziğinden çok, Newton fiziği geçerlidir (hesaplaması daha pratik diye.) Newton ayrıca son genelgeye müfredattan kaldrıılan integral dahil, pek çok matematiksel buluşun da sahibidir. Farabi, mantık ve kelamda o kadar önemli bir isimdir ki, Gazali gibi onu tekfir edenler (din dışı ilan edenler) bile, kelam ve mantıkta onun izinden gitmiştir. Mantık bilimine katkılarınan dolayı Muallim-i Sani (ikinci öğretmen, Muallim-i Evvel, yani birinci öğretmen, mantık biliminin kurucusu Aristo'dur) ünvanını almıştır. Descartes'e kadar mantık, onun izinden gitmiştir. Türk halkının adını pek bilmediği El Kındi ise, meşhur Beyt-ül Hikme'nin kucularından, ilk Arap ve İlk Müslüman filozoftur. Meşailik diye bilinen İslam Aristoculuğunun kurucularındandır. İbni Sina ve Farabi dahil tüm Meşailerin hocası sayılır ve İslam orta çağındaki önemli fizik-kimya-tıb ve matematik alanındaki tüm önemli buluş ve icatlar, meşailerin eseridir. Tasavvufçuların pozitif bilmlere katkıları sıfırdı. El kındi, tıpta İbni Sina, kelamda Farabi, matematikte Harezmi kadar öneml bir kişidir.

https://onbinkitap.blogspot.com/2023/07/farabi-tipi-baskanlik-sistemine-gazali.html

https://onbinkitap.blogspot.com/2023/06/ibni-sinanin-muslumandir.html

O sırra eren sufiler, tasavvufçular ne yapmıştır? Medrese müfredatından mantık dahil müfredattan kaldırmıştır. (oysa Gazali, mantık olmadan hiç bir şey olmaz demiştir. Tasavvufçu medereselerin Gazali'yi okuduklarından da şüpheliyim. (https://onbinkitap.blogspot.com/2020/08/gazalinin-omuzundan-atilan-tufekler.html) Gerçi bence Gazali, filozoftan çok, Şia kültürüne saldıran ve insanlara devlete itaati emreden bir propagandacıdır. (https://onbinkitap.blogspot.com/2018/12/dini-inanclarimi-kaybetmem-3-imam-gazali.html) Osmanlı, meleklerin eteklerinin atlından delikli borularla bakılıyor gerekçesiyle rasathaneyi top atışlarıyla yıkmıştır. Humbaracı (havan topu) Ahmet Paşa bile bu cahilliğe hayret etmiştir. (Aslında kendisi bir Fransız soylusuydu. Müslüman olup, Osmanlı hizmetine girmişti) Medrese müderrislerine, bir üçgenimn iç açılarının toplamını sormuş, üçgenine göre değişir cevabı almıştır. Bu ve benzeri cahillikler, tasavvuf  sayesinde ülkede kökleşmiştir.

Şairinen tek tiyatro esesri de böyle bir softalığın, toplumdaki sonuçlarını anlatır. Oyunun tam adı, Kuyruklu Yıldız Altında, Bir Şair Evlenmesi'dir. Oyunda hem yetmiş altı yılda bir dünyamızın yakınından geçen Halley kuyruklu yıldızı üzerinden dönen kıyamet iddaları ve dedikoduları, hem de vekil ile nikah kıyma hicvedilir. Bu vekil ile nikah kıymayı bilmiyor olabilirsiniz, neyse ki untulumuş bir  Osmanlı adeti. Nikahta çiftler değil de, çiftleri temsilen başka birileri ile nikah kıyılıyor, üstelik de gelinin yüzü duvakla tamamen kapalıyken. Bu numara ile kimbiliri kaç çift, başka başka kişilerle evlendirildi. Oyunda da şairimiz, kızın ablası ile evlendiriliyor. Bu geleneği ilk yıkan kişi Atatürk'dür. Latife hanımla meşhur evliliğinde vekil kullanmamış, ondan cesaretle bu adet kalkmıştır. Muhtemelen artık tamamen untulan bu adet ve oyundaki diğer cahilce alışkanlıklar, o şiirleri ile övdüğü sufilerin işiydi.

Osmanlı aydını, batı karşısındaki yenilgi travmasını yavaş yavaş kabullenmiştir. Şinasi'ye hitaben, Ben Felatun'u beğenmez ne salaklar gördüm denmiştir. Atatürk, Türklerin travmasını tam olarak kabul edip, gerçek bir çağdaşlaşma ve devrimler yapma işine girmiştir. İzmir'in kurtarılmasından sonra önceliği Türkiye'yi güçlendirmeye ayırdı.

Yenilgi, en büyük travmadır. Bu yüzden yenilginin sebeplerini tahlil etmek zordur. İngilizleri, o devasa imparatorluklarını kurmalarının değil, yıkmalarının hayranı olmuşumdur. Dünya yüz ölçümünün üçte biri ve hatta daha fazlası olan o devasa imparatorluklarını, 1945'den itibaren sürdüremeyeceklerini anlayıp, 1980'e kadar adım adım tahliye etmişlerdir. İmparatorluklarını kurarken de, deniz savaşları hariç, çok fazla kan dökmemişlerdir. Napolyon savaşları ile, birinci dünya savaşı arasında, İngilizlerin en çok ölü verdiği savaş, Güney Afrika'daki Hollanda kökenli bezaların isyanı olan Boer savaşıdır. İngilizler koca Hindistan'ı (ki o zamanların Hindistan'ına, Pakistan, Bangladeş, Nepal, Maldiv adaları, hatta Myanmar bile dahildir), ki nüfusu 20. yüzyıl başında bile yüz milyon kadardır,  İngilizler bu devasa ülkeyi, daha doğrusu kıtayı, yüz bin kadar subayla yönetir, birbirine düşman kabileleri kendisine asker yapar. Ancak ikinci dünya savaşı itibarıyla,  küçük ada devletlerinin bu imparatorluğu taşıyamayacağını anlamışlardır.

İngilizlerin, Türkler yada diğer düşmanları ile ilgili anlatılara bakıldığında öyle kör bir nefret yoktur. Hatta bir parça sempati duyduklarını fark edersiniz. Gerçek düşmanlık, kör bir öfke ve nefretten ibaret değildir. Düşmanı gerçekten tanımak için, ona az da olsa sempati duymalısınız. Rakibini tartan sporcu gibi, düşmanı gerçek anlamda tanımalısınız. Meşhur İngiliz soğuk kanlılığı da buradan geliyor.

CHP'nin de, genel seçim yenilgisinden on ay sonra gelen yerel seçim zaferinin ardında yenilgiyi kabullenmesi ve travmayı atlatması yatıyor. İktidar  partimiz ise halen biz bitti bitmeden, bitmez, yeni anayasa, yeni müfredat derdinde. İktidarların asıl muhalefeti,  yaptıkları icraatlardan oluşan hoşnutsuzluktur. İktidarın mücadele etmesi gereken muhalefet partileri değil, halkın muhalefete yönelmesine sebep olan kendi kötü icraatleridir. Yapması gereken icraatlerini düzeltmek  yada iktidarını kime devredeceklerini tespit etmektir.

https://onbinkitap.blogspot.com/2020/05/gitmenin-siyaseti.html

https://onbinkitap.blogspot.com/2022/12/dusecegini-hatirla-memento-cades-1.html

https://onbinkitap.blogspot.com/2023/01/dusecegini-hatirla-memento-cades-2.html

https://onbinkitap.blogspot.com/2023/02/kendin-inmek-zordur-ama-gene-de.html,

https://onbinkitap.blogspot.com/2023/02/memento-cades-dusmeme-tedbirleri-2.html